Η ιστορία της online δημοσιογραφίας, μια ιστορία με πολύ κλάμα μα με happy end, χωρίζεται ουσιαστικά σε τρείς περιόδους. Η Τρίτη περίοδος, που μόλις άρχισε, είναι η ασύρματη, ευρείας ζώνης εποχή.

Πιο ισχυρή και περισσότερο επικερδής από τις προηγούμενες φάσεις, θα καλύψει το κενό μεταξύ της μαζικής πληροφόρησης και του τι είναι χρήσιμο στον κάθε αποδέκτη. Οι εταιρείες που επιβίωσαν από τη δεύτερη φάση είναι αυτές που αντιλήφθηκαν έγκαιρα αυτό το αίτημα και το ικανοποίησαν. 

Η πρώτη περίοδος (1982-1992): Από το Videotext στο Chat

Δύο μεγάλες εφημερίδες, η Times Mirror και η Knight Ridder δημιούργησαν τις πρώτες υπηρεσίες videotex (σε πειραματικό στάδιο) το 1982 και τις διέκοψαν το 1986. Η «αποτυχημένη» αυτή υπηρεσία έδειξε στους ενδιαφερόμενους πως ΔΕΝ πρέπει να γίνεται η online δημοσιογραφία, αφού απέτυχε να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του κοινού. Το γεγονός ότι οι υπηρεσία αυτή προσφερόταν από μεγάλες εταιρίες ΜΜΕ, που θεωρούσαν δεδομένο το κοινό τους, καθώς επίσης και το ότι το προϊόν προσφερόταν μόνο στους συνδρομητές (η συνδρομή κόστιζε όσο και αυτή της καλωδιακής τηλεόρασης), λειτούργησε αρνητικά στη διάδοση του videotex.  Παρόλα αυτά, το videotex παραμένει το πρώτο, ιστορικά, μέσο διαδραστικής επικοινωνίας με το κοινό.

Την ίδια περίοδο, εταιρίες όπως η CompuServe και η AOL άρχισαν να προσφέρουν στο κοινό τους υπηρεσίες που δεν είχαν άμεση σχέση με τη δημοσιογραφία. Η AOL παρείχε ανώνυμο chatting επάνω σε οποιοδήποτε θέμα, συμπεριλαμβανόμενου –φυσικά!- και του σεξ. Αυτές οι καινούργιες online εταιρίες ήταν διατεθειμένες να μοιραστούν κάποια από την ισχύ τους με τους χρήστες, μα και πάλι κρατούσαν το μεγαλύτερο μέρος του ελέγχου.

Η δεύτερη περίοδος (1993-2001): Η Επανάσταση του Internet

Η δεύτερη φάση ήρθε με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και των πρακτικών εφαρμογών τους (HTML, Web, Internet e-mail). Ο πρώτος Netscape browser βγήκε στην αγορά το 1994, ενώ ο Microsoft Internet Explorer browser πρωτοκυκλοφόρησε το 1995.

Αυτήν την περίοδο, δημιουργήθηκαν sites που ήταν υπό τον πλήρη έλεγχο των τελικών χρηστών. Ο ρόλος της δημοσιογραφίας συνέχισε να είναι πολύτιμος, μα κάποιοι (όπως το Yahoo) ανέπτυξαν προγράμματα που επέτρεπαν στους χρήστες να είναι οι ίδιοι οι «φρουροί της πύλης». Η εξατομίκευση του προγράμματος αυτού έδωσε τη δυνατότητα στους αναγνώστες να επιλέγουν ποιες πληροφορίες θα λαμβάνουν, παρέχοντας τους έτσι αυξημένο έλεγχο.

Στο ξεκίνημα αυτής της περιόδου, τα περισσότερα περιεχόμενα προσφέρονταν δωρεάν, αφού οι εταιρίες πίστεψαν πως θα βγάλουν κέρδη από τις διαφημίσεις. Όταν συνειδητοποίησαν πως δεν πουλούσαν οι online διαφημίσεις, ήταν πλέον πολύ αργά για να αρχίσουν να χρεώνουν τους χρήστες για τις υπηρεσίες.

Οι καινοτομίες και οι επενδύσεις των ιδιωτών σταμάτησαν να υφίστανται γύρω στα μέσα του 2000. Η άρνηση των τελικών χρηστών να πληρώσουν για το περιεχόμενο σήμαινε την αποτυχία των επιχειρηματιών να οργανώσουν ένα επιτυχημένο επιχειρηματικό μοντέλο. Η συνειδητοποίηση ότι κανείς δεν βγάζει χρήματα οδήγησε στην κατάρρευση της αγοράς τον Μάρτιο του 2000. Μεγάλες επιχειρήσεις του χώρου έκλεισαν και πολλά νέες κινήσεις ανακλήθηκαν. Γύρω στα 500.000 άτομα έχασαν τη δουλειά τους στο διάστημα 2000-2002, λόγω της οικονομικής κατάρρευσης της online αγοράς.

Η τρίτη φάση (2001- Σήμερα): Περνούν οι κυβερνοδοστρωτήρες

Αυτή η φάση χαρακτηρίζεται από ποιο έμπειρους ιδιοκτήτες και καλύτερα εκπαιδευμένο προσωπικό. Οι ιδιοκτήτες άρχισαν να αναπτύσσουν περισσότερο το είδος αυτό του πληροφοριακού υλικού, για το οποίο οι καταναλωτές είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν. Μερικοί, μάλιστα, καινοτομούν και βελτιώνουν σημαντικά τα προϊόντα τους. Αρκετοί από αυτούς αναπτύσσουν και ένα είδους συνεταιρισμού με τους τελικούς χρήστες, κάτι που -κατά γενική ομολογία- συντελεί στην αύξηση των κερδών τους.

Η επισκεψιμότητα των ειδησεογραφικών sites αυξήθηκε κατά 15% το 2001, ενώ, σε αρκετές περιπτώσεις, η κυκλοφορία μεγάλων sites εκτοξεύθηκε στο +70%! Αυτό συνέβη -και συνεχίζει να συμβαίνει-, επειδή τα επιτυχημένα ειδησεογραφικά sites άκουσαν επιτέλους προσεκτικά τις ανάγκες των χρηστών, ενώ ταυτόχρονα έγιναν πιο επικερδή επιχειρηματικά επιτρέποντάς τους να διαμορφώσουν οι ίδιοι τα δίκτυα. Μέσα στο 2003, αναμένεται να αυξηθούν οι διαφημιστικές δαπάνες στο internet κατά 7,3% (σύμφωνα με το adweek), ενώ η ανοδική πορεία θα γίνει ακόμη πιο αισθητή το 2004.

Στην πρώτη φάση της online δημοσιογραφίας, οι ιδιοκτήτες των ειδησεογραφικών sites διατηρούσαν τα πάντα υπό τον απόλυτο έλεγχό τους και έτσι, οι τελικοί χρήστες είχαν λίγα να πουν για το πώς θα αναπτυχθεί το προϊόν. Κατά τη δεύτερη περίοδο, οι χρήστες έδωσαν αγώνα για να πάρουν τον έλεγχο στα χέρια τους, καθιστώντας σαφές πως το περιεχόμενο όφειλε να προσφέρεται δωρεάν. Στην τρίτη φάση πλέον, ο έλεγχος μοιράστηκε, αφού οι ιδιοκτήτες των δικτύων συνειδητοποίησαν πως είναι προς όφελός τους να συνεργάζονται στενά με το κοινό τους.

Τόσο τα δίκτυα όσο και οι χρήστες έχουν ανάγκη ο ένας τον άλλον για να επιβιώσουν. Τα δίκτυα δεν θα ήταν τίποτα χωρίς το κοινό τους και οι χρήστες δεν θα μπορούσαν να συλλέξουν τις απαραίτητες πληροφορίες χωρίς τα δίκτυα, αφού δεν θα είχαν τα απαραίτητα εφόδια για να το κάνουν (πρόκειται για μία ιδιαίτερα ακριβή διαδικασία, που απαιτεί μεγάλες επενδύσεις σε χρήμα και ανθρώπινο δυναμικό). Σε συνεργασία, όμως, κοινό και δίκτυα είναι σε θέση να προχωρήσουν σε καινοτόμες κινήσεις. Το σύγχρονο σύνθημα, λοιπόν, της online δημοσιογραφίας είναι «δώστε στον αναγνώστη αυτό που θέλει, όταν το θέλει». Και το τι θέλει, μπορεί εύκολα να προβλεφθεί, εφόσον του δίνεις επιλογές και δύναμη και εφόσον ασπάζεσαι τις ανάγκες του.

Αυτή είναι και η μαγεία της online δημοσιογραφίας: δεν είσαι ποτέ μόνος σου, έχεις πάντα το κοινό σου να σε κατευθύνει, να σου δείχνει τα σωστά μονοπάτια και να σε στηρίζει… εφόσον μάθεις να το ακούς.

Τελικά, πόσο δίκιο είχαν όλα εκείνα τα προοδευτικά μυαλά των διευθυνόντων  συμβούλων ψηφιακών μέσων, όπως της Julie Weber και της Jane Ellen Stevens, που υποστήριξαν με πάθος: «κάνε τον κόσμο μέρος του ειδησεογραφικού οργανισμού σου, δώσε τους ότι θέλουν και προπάντων δώσε τους αξία».

Παρόλα αυτά, πολλά sites συνεχίζουν να καταδικάζουν τον εαυτό τους σε θάνατο, με το να μην διαθέτουν feedback button ή ειδικούς που να παρέχουν τις συμβουλές τους στον κόσμο.

Δυστυχώς (για όλους αυτούς), το internet είναι ένα παιχνίδι για διορατικά μυαλά: ή μαθαίνεις γρήγορα ή… πεθαίνεις νέος.

Αναδρομή στο Ελληνικό Διαδίκτυο

Οι πρώτες σχολιαστικές στήλες

«Black hole»

Έναρξη λειτουργίας: Ιούνιος 1997 - Τελευταία ανανέωση: Φεβρουάριος 2003

Ο σκοπός της ήταν, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο δημιουργός στη σελίδα του, "να διατηρήσουμε την ιδέα, με την οποία δημιουργήθηκε το Internet, άσπιλη από συμφέροντα και να ευαισθητοποιήσουμε τους πολίτες του Δικτύου να διατηρήσουν τον ενεργό τους ρόλο και να μην καταντήσουν παθητικοί δέκτες των εξελίξεων...".

Με αυτά τα ευγενικά κίνητρα, η λίστα -από τον Ιούνιο του 1997 μέχρι και τον Οκτώβριο του 1998- ενημέρωνε τους αναγνώστες σχετικά με τις εξελίξεις στον τομέα της πληροφορικής, ειδικότερα εκείνες που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από το φως της δημοσιότητας. Τώρα λοιπόν, η στήλη με τους ανώνυμους συντάκτες αναπαύεται στο server του hack.gr, ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση στις παλιές της αποκαλύψεις.

Αποτελεί ένα χρήσιμο αρχείο για να μην ξεχνάμε τα παλιά, καθώς κοιτάμε να καινούργια.

«Το e-mail της Κυριακής»

Ήταν μια σχολιαστική στήλη, που δημοσιευόταν συγχρόνως στην εφημερίδα το «Έθνος της Κυριακής» και στη διαδικτυακή προσωπική σελίδα του συγγραφέα Νίκου Δήμου. Από την Κυριακή 14 Ιουνίου του 1998, μέχρι και τις αρχές του 2000, συνέχισε το σημαντικό έργο της αφύπνισης των πολιτών.

«netsperado»

Τι σημαίνει «desperado»; Απελπισμένος. Και τι σημαίνει «netsperado»; Μάλλον… «απελπισμένοι από το Internet». Όπως λένε και οι ίδιοι οι συντάκτες του, «απελπισμένοι από τις διακόσιες τόσες εταιρείες που φτιάχνουν sites, που αμολάνε καλώδια και μόντεμ δεξιά αριστερά, που κάνουν online διαφήμιση, που κάνουν ηλεκτρονικό εμπόριο, που κάνουν επενδύσεις, που κάνουν business plans, που κάνουν αναλύσεις, που δίνουν συμβουλές, που εκδίδουν περιοδικά, που γράφουν στα περιοδικά, που πουλάνε software, που πουλάνε μηχανές, που πουλάνε τηλεπικοινωνίες, που παίρνουν επιχορηγήσεις υψηλής τεχνολογίας, που ασχολούνται με την online επικοινωνία, που ευαγγελίζονται τις online κοινότητες, που στέλνουν spam, που..., που..., που...». Ξεκίνησε να λειτουργεί το Νοέμβριο του 2001, ενώ από τον Ιανουάριο του 2003, το netsperado μπορούσατε να το λαμβάνετε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Και ξαφνικά χάθηκε από προσώπου internet για αδιευκρίνιστους λόγους…

Τα πρώτα και… καλύτερα ηλεκτρονικά περιοδικά

“Λάσπη.gr”: Στην ύλη του, θα βρείτε τεύχη γεμάτα πετυχημένα αστεία και κάθε είδους κωμικοτραγική ιστορία που σίγουρα θα σας κάνουν να γελάσετε, μαζί με ένα επιπλέον ένθετο που ονομάζεται "LoKaL BaSS". Αυτή η προσπάθεια ξεκίνησε το 1996 και συνεχίζει μέχρι και σήμερα παρά τις διακοπές που έχει κάνει κατά καιρούς.

Η "Hack.gr Gazette" είναι μία on-line εφημερίδα που έχει σαν αντικείμενό της τους υπολογιστές και ό,τι έχει να κάνει με αυτούς. Ανήκει στους κατόχους του hack.gr. Τελευταία ενημέρωση: Φεβρουάριος 2003. Η αλήθεια είναι πως hacking και δημόσια προβολή είναι πράγματα κομμάτι αταίριαστα εκτός αν μιλάμε για συνταξιούχους hackers.

Το "FreeStuff Electronic Magazine" είναι ένα ηλεκτρονικό περιοδικό που έχει σαν σκοπό του την ενημέρωση και τη διδαχή νέων τεχνικών πάνω στην κατασκευή και προώθηση ηλεκτρονικών σελίδων. Από τις αρχές Ιουνίου του 1999, το ηλεκτρονικό περιοδικό του FreeStuff συμμετέχει στην προώθηση των ελεύθερων, παγκόσμιων πληροφοριών.

Ο "Υπόκοσμος του Internet" ήταν μια ομάδα ατόμων, "μέσα" στα ελληνικά δρώμενα των υπολογιστών, που -με την ατάκα "Δεν τους ζηλεύουμε, τους ρεζιλεύουμε"- δεν άφηνε τίποτα ασχολίαστο. Από το πρώτο έως το τελευταίο τεύχος, η ομάδα του IUWORLD έκανε ανώνυμες, αλλά ανοιχτές επιθέσεις προς τους πάντες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αλλάξει 3 φορές διεύθυνση - λόγω παραπόνων και… ανωτέρας βίας -, με τελική κατάληξη να σταματήσει να ανανεώνεται το καλοκαίρι του 1998, όπως επίσης και να κλείσει το τελευταίο της homesite το Φεβρουάριο του 2000.

Το διαδικτυακό περιοδικό "Κυβερνογράφοι" ξεκίνησε σαν ιδέα μέσα από μία συζήτηση 5 ατόμων που ήθελαν να εκφράσουν τις απόψεις τους και τη δυσφορία τους απέναντι στο λανθασμένο δρόμο που είχαν πάρει τα Μ.Μ.Ε. Την πρώτη μέρα του Σεπτεμβρίου -εν έτη 1995 και μετά από περίπου 3 μήνες προετοιμασίας - εκδόθηκε το πρώτο τεύχος σε ένα club page της HOL. Ακολούθησαν άλλα 13, πριν σταματήσει τον Οκτώβριο του 1998. Επαναλειτούργησε τον Νοέμβριο του 2001.

Τον Δεκέμβριο του 1997, δημιουργήθηκε το Linux.gr, ένα website που θα παρουσίαζε τα Linux-related resources στην Ελλάδα. Το Magaz είναι το πρώτο ελληνικό on-line περιοδικό για Linux.