Στις 19 Νοεμβρίου του 1703 ένας τάφος στο νεκροταφείο Saint Paul της Βαστίλης υποδέχθηκε τη σωρό ενός ανθρώπου που είχε περάσει τα τελευταία 40 περίπου χρόνια της ζωής του σε διάφορες φυλακές της Γαλλίας.

Τα γραπτά του Βολταίρου και, κυρίως, του Αλεξάνδρου Δουμά, έκαναν τον άνθρωπο αυτό ένα από τους πιο διάσημους φυλακισμένους όλων των εποχών, έστω και αν το όνομά του δεν έγινε ποτέ γνωστό. Έμεινε στην ιστορία ως ο άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείο.

Οι πηγές

Απ΄ ότι φαίνεται η ιστορία του φυλακισμένου ήταν γνωστή στη Γαλλία, στους κύκλους των ευγενών, από την εποχή που αυτός ήταν ακόμα ζωντανός. Η πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά γίνεται από το Βολταίρο, στο έργο του «Ο αιώνας του Λουδοβίκου XIV» (Le siecle de Louis XIV). Ο Βολταίρος φυλακίστηκε στη Βαστίλη για περίπου ένα χρόνο, το 1717. Εκεί γνώρισε ανθρώπους που είχαν έρθει σε επαφή με το μυστηριώδη κρατούμενο και άλλους που απλώς είχαν ακούσει διάφορες διηγήσεις για την ιστορία του.

’λλες ενδιαφέρουσες αναφορές μπορεί κανείς να συναντήσει σε βιβλία της εποχής, όπως το αγνώστου συγγραφέως «Le mémoire secret pour servir a l' histoire de la Percy», κείμενα του Frederic-Melchior Grimm την εποχή της επαναστάσεως και το ημερολόγιο του Etienne de Junca, υποδιοικητή της Βαστίλης την εποχή του θανάτου του φυλακισμένου.

Τέλος, το πιο γνωστό όλων είναι το ομώνυμο βιβλίο του Αλεξάνδρου Δουμά («Ο άνθρωπος πίσω από το Σιδηρούν Προσωπείο», τρίτο και τελευταίο βιβλίο της σειράς που ξεκίνησε με τους «Τρεις Σωματοφύλακες») που έκανε γνωστή την ιστορία στο ευρύ κοινό. Το βιβλίο του Δουμά, αν και πραγματεύεται μια συγκεκριμένη μυθιστορηματική εκδοχή της ιστορίας, περιέχει αρκετά χρήσιμα ιστορικά στοιχεία, ενώ ο ίδιος ο συγγραφέας είχε κάνει αρκετά εμπεριστατωμένη έρευνα για το θέμα.

Πλούσια είναι και η σύγχρονη βιβλιογραφία πάνω στο θέμα, καθώς η ιστορική έρευνα για τον προσδιορισμό της ταυτότητας του φυλακισμένου αποτέλεσε και αποτελεί ένα δημοφιλές ακαδημαϊκό αντικείμενο.

Η ιστορία

Η ακριβής χρονολογία φυλάκισης του αγνώστου δεν είναι γνωστή. Τοποθετείται στη δεκαετία του 1660. Ο Βολταίρος αναφέρει πώς φυλακίστηκε το 1661, όμως πιθανότερη χρονολογία θεωρείται το 1669. Τόπος κράτησής του εκείνη την εποχή είναι το φρούριο Pignerol, κοντά στις  Άλπεις, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1681.

Την ίδια περίοδο διοικητής του Pignerol είναι ο Saint Mars, ο οποίος αποτελεί σημαντικό πρόσωπο στην ιστορία του ανθρώπου με το σιδηρούν προσωπείο, καθώς μετά την πρώτη τους συνάντηση στο Pignerol δεν πρόκειται ποτέ να χωρίσουν. Ο Saint Mars θα μεταγάγει τον κρατούμενο σε όλες τις φυλακές που θα υπηρετήσει στη συνέχεια, μέχρι και τον τελευταίο σταθμό του στη Βαστίλη.

Το 1681 ο Saint Mars αναλαμβάνει διοικητής του Exiles, κοντά στο Pignerol και μεταφέρει μαζί του και το μυστηριώδη κρατούμενο. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αναφορές γι αυτή την πρώτη μεταφορά. Έξι χρόνια αργότερα, το 1687 ο Saint Mars μετακινείται στις φυλακές του νησιού Sainte Marguerite, στις ακτές της Μεσογείου. Κατά τη διάρκεια αυτής της μεταφοράς καταγράφεται και η πρώτη «δημόσια» εμφάνιση του φυλακισμένου. Η μεταγωγή του έγινε με τη χρήση μιας καρέκλας, καλυμμένης με μουσαμά, την οποία κουβαλούσαν Ιταλοί αχθοφόροι, ενώ το πρόσωπο του κρατουμένου ήταν κλεισμένο σε ένα μεταλλικό προσωπείο.

Το 1698 ο κρατούμενος μεταφέρεται στη Βαστίλη, της οποίας διοικητής είχε τοποθετηθεί ο Saint Mars. Στη μεταφορά του αυτή ο κρατούμενος φορά μια απλή βελούδινη μάσκα που του καλύπτει το πρόσωπο.

Η κατάληψη της Βαστίλης από τον Παρισινό λαό το 1789, δίνει το τελευταίο ιστορικό στοιχείο για την υπόθεση. Στο ημερολόγιο της φυλακής ανακαλύφθηκε μια εγγραφή του θανάτου ενός φυλακισμένου από τον υποδιοικητή της φυλακής Etienne de Junca (1703), με την αναφορά ότι επρόκειτο για το φυλακισμένο με τη βελούδινη μάσκα. Αναφέρεται επίσης η ταφή του στο νεκροταφείο Saint Paul, το όνομα του πιστοποιητικού θανάτου και το όνομα της επιτύμβιας επιγραφής (Marchioly και M. de Marciel αντίστοιχα).

Στην πραγματικότητα ελάχιστα είναι γνωστά για τη ζωή του αγνώστου μέσα στις φυλακές από τις οποίες πέρασε. Οι περισσότερες πληροφορίες προέρχονται από το Βολταίρο, ο οποίος με τη σειρά του τις είχε συλλέξει μιλώντας με κρατούμενους και φύλακες, κυρίως της Βαστίλης. ’λλες πληροφορίες προέρχονται από ανώνυμα γραπτά του 17ου αιώνα και της πρώιμης μετεπαναστατικής περιόδου.

Η γενική εικόνα που σχηματίζεται μέσα από αυτές τις πηγές περιγράφει τον άγνωστο φυλακισμένο ως ένα άνδρα ψηλό, με καλούς τρόπους και ηλικίας, την εποχή του θανάτου του (1703), ανάμεσα στα 45 και 60. Φαίνεται πιθανότερο ο άνδρας να πέθανε κοντά στα 60, καθώς οι αναφορές της 2ης μεταγωγής του (1681, Pignerol-Exiles) αφορούν ένα ώριμο και όχι νεαρό άνδρα.

Πιθανότατα δεν ήταν υποχρεωμένος να φορά τη μάσκα του συνεχώς. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι το πέπλο μυστικότητας αρχίζει να τον καλύπτει μόνο μετά το 1687 και τη μεταφορά του από το Exiles στη φυλακή του Sainte Marguerite, εντείνεται δε μετά τη μεταγωγή του στη Βαστίλη. Από την άλλη πλευρά υπάρχει η εκδοχή ότι του απαγορευόταν και οποιαδήποτε μορφή γραπτής ή προφορικής επικοινωνίας, όχι μόνο με τον έξω κόσμο, αλλά ακόμα και με τους δεσμοφύλακές του, οι οποίοι είχαν εντολές να τον σκοτώσουν επιτόπου εάν προσπαθούσε να επικοινωνήσει μαζί τους. Ταυτόχρονα όμως ήταν υποχρεωμένοι να φέρονται στο φυλακισμένο με σεβασμό και εκτίμηση.

Φήμες έχουν κυκλοφορήσει και για μια πολύ ιδιαίτερη διαμόρφωση του κελιού του κρατουμένου, με τρεις διαδοχικές πόρτες και κλειδαριές που οδηγούσαν στο κελί του, στην τελευταία από τις οποίες είχε πρόσβαση μόνο ο διοικητής Saint Mars. Αυτή η διαμόρφωση κελιού αναφέρεται ότι υπήρχε και στις 4 φυλακές στις οποίες κρατήθηκε. Ο Saint Mars είχε την απόλυτη ευθύνη της φύλαξης του και μάλιστα είχε απευθείας αλληλογραφία με τον υπουργό του Louis XIV, Louvois για τα θέματα που αφορούσαν το συγκεκριμένο κρατούμενο.

Αυτό είναι το βασικό περίγραμμα μέσα στο οποίο κινείται η ιστορία του ανθρώπου με το σιδηρούν προσωπείο. Είναι δύσκολο, ειδικά τόσα χρόνια μετά, να εκτιμηθεί η ποιότητα και η αξιοπιστία αυτών των πληροφοριών. Όπως επίσης είναι δύσκολο να τοποθετηθεί η ιστορία στις ορθές της διαστάσεις χωρίς μια γενική αναφορά στην κοινωνικοπολιτική κατάσταση της εποχής.

Η βασιλεία του Louis XIV

Ο 17ος αιώνας είναι για πολλούς η αρχή του τέλους της Γαλλικής μοναρχίας. Ο αιώνας ξεκινά με την ενθρόνιση του Louis XIII το 1610, σε ηλικία 9 ετών. Η βασιλεία του είναι η εποχή του καρδιναλίου Richelieu ο οποίος ενεργώντας ως ουσιαστικός διαχειριστής της εξουσίας έθεσε της βάσεις για την οργάνωση της Γαλλικής δημόσιας διοίκησης. Το 1615 ο Louis XIII παντρεύτηκε την ’ννα την Αυστριακή, κόρη του βασιλιά της Ισπανίας, όμως ο γάμος ήταν περισσότερο μια σχέση μίσους. Η ερωτική της σχέση με το Δούκα του Buckingham και η καθολική της καταγωγή σε μια εποχή που η Γαλλία ήταν σύμμαχος προτεσταντικών κρατών (τριαντακονταετής πόλεμος) οδήγησε το Richelieu να την κατηγορήσει για εσχάτη προδοσία, κατηγορία για την οποία της χορηγήθηκε χάρη.

Χρειάστηκε να περάσουν 23 χρόνια από το γάμο του Louis XIII και της ’ννας της Αυστριακής για να γεννηθεί ένας διάδοχος, ο Louis το 1638 και ένας ακόμα γιος το 1640 ο Philippe. Από την εποχή της γέννησης του διαδόχου, πολλές ήταν οι φήμες που κυκλοφορούσαν και αμφισβητούσαν το ότι επρόκειτο για γιο του βασιλιά, λόγω των γνωστών κακών σχέσεων του ζεύγους.

Ο νεαρός Louis στέφθηκε βασιλιάς με το όνομα Louis XIV το 1643 μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του. Λόγω του νεαρού της ηλικίας η μητέρα του ’ννα ανέλαβε την αντιβασιλεία, ενώ την πραγματική εξουσία ασκούσε ο σύμβουλος της, καρδινάλιος Mazarin. Ο Louis XIV αναλαμβάνει ουσιαστικά τη βασιλεία το 1661, μετά το θάνατο του Mazarin. Θα βασιλέψει μέχρι το 1715, για 72 ολόκληρα χρόνια, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο μονάρχη στην Ευρωπαϊκή ιστορία.

Μία και μόνη φράση αρκεί για να περιγράψει την περίοδο της βασιλείας του: «Το κράτος είμαι εγώ» (L' état c' est moi). Η προηγούμενη διακυβέρνηση της χώρας από τους καρδιναλίους Richelieu και Mazarin είχε καταστήσει τη Γαλλική δημόσια διοίκηση ικανή να λειτουργήσει με ένα πλήρως συγκεντρωτικό τρόπο που επέτρεψε στο Louis XIV να ελέγχει τα πάντα μέσα στη χώρα.

Από τα κύρια χαρακτηριστικά της βασιλείας του είναι η κατασκευή του παλατιού των Βερσαλλιών, στο οποίο στεγάστηκε μια πολυπληθέστατη αυλή και αναπτύχθηκε ένα μεγαλειώδες τελετουργικό επικεντρωμένο στο πρόσωπο του «Βασιλιά Ήλιου», όπως έμεινε στην ιστορία. Παντρεύτηκε την Ισπανίδα πριγκίπισσα Μαρία-Τερέζα (1660) με την οποία απέκτησε επτά παιδιά. Αναρίθμητες ήταν οι εξωσυζυγικές του περιπέτειες και τα νόθα παιδιά.

Η βασιλεία του ήταν και περίοδος πολέμων και θρησκευτικής αναταραχής. Το 1685 καταργήθηκε το διάταγμα της Νάντης και ξεκίνησε ο διωγμός των προτεσταντών που προκάλεσε μια σειρά πολεμικών συγκρούσεων με προτεσταντικά κράτη και την αφαίμαξη του βασιλείου σε πόρους και ανθρώπινο δυναμικό.

Σε μια περίοδο που η απολυταρχική μοναρχία γνώρισε το απόγειό της, δεν ήταν λίγοι οι ευγενείς που φυλακίστηκαν ή θανατώθηκαν χωρίς σαφείς κατηγορίες, ενώ φυσικά το φαινόμενο ήταν πολύ συχνότερο στις απλές λαϊκές μάζες. Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα, ο Fouquet, υπουργός οικονομικών, ο οποίος φυλακίστηκε στο Pignerol το 1661 (από τη έπαυλή του ο βασιλιάς εμπνεύστηκε το παλάτι των Βερσαλλιών) και πέθανε στη φυλακή το 1680, πιθανότατα δηλητηριασμένος. Επίσης ο κόμης de Lauzun, στρατιωτικός ο οποίος φυλακίστηκε επίσης στο Pignerol το 1671, έχοντας πέσει σε δυσμένεια, απελευθερώθηκε όμως το 1681.

Αυτό είναι το κλίμα στη Γαλλία την εποχή που ο μυστηριώδης κρατούμενος περιφέρεται στις φυλακές του βασιλείου.

Υποθέσεις

Το κυριότερο ερώτημα που απασχόλησε όλους τους ερευνητές της υπόθεσης ήταν η κάλυψη του προσώπου, ποιος ο λόγος;. Η απάντηση είναι βέβαια προφανής: επειδή το πρόσωπο του κρατουμένου ήταν γνωστό, ή είχε προφανή ομοιότητα με κάποιο άλλο αναγνωρίσιμο πρόσωπο. Αξίζει να σημειωθεί ο 17ος αιώνας είναι μια περίοδος που ελάχιστα πρόσωπα είναι αναγνωρίσιμα, καθώς η φωτογραφία και η τηλεόραση είναι μέσα ακόμα άγνωστα.

Το δεύτερο ερώτημα, εφόσον γίνονται αποδεκτές οι ιστορίες που αφορούν την απαγόρευση επικοινωνίας με τον κρατούμενο, είναι επίσης απόλυτα φυσιολογικό: τί μυστικό γνώριζε; Μυστικό που εξακολουθούσε να είναι αρκετά σημαντικό περισσότερα από 30 χρόνια μετά τη σύλληψή του. Και για ποιο λόγο ο απόλυτος μονάρχης δεν διάλεξε απλά να σκοτώσει τον κάτοχο του μυστικού ώστε να εξασφαλίσει τη σιωπή του. Άλλωστε κάτι τέτοιο θα ήταν απόλυτα συμβατό με τα ήθη της εποχής.

Γύρω από αυτές τις σκέψεις αναπτύχθηκαν μια σειρά υποθέσεων, άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο πιθανές.

Η πιο γνωστή υπόθεση είναι αυτή που αναπτύσσει ο Αλέξανδρος Δουμάς στο σχετικό βιβλίο του. Σύμφωνα με αυτή ο μυστηριώδης κρατούμενος δεν είναι άλλος από το δίδυμο αδερφό του Louis XIV.  Μετά τη γέννησή τους, το ένα από τα δίδυμα απομακρύνθηκε και κρατήθηκε κρυφό ώστε να μην περιπλέκει η διαδοχή. Έτσι εξηγείται απόλυτα και η μάσκα, καθώς το πρόσωπο του κρατουμένου έμοιαζε με το πιο γνωστό πρόσωπο της εποχής, αυτό του «Βασιλιά Ήλιου». Μια παραλλαγή αυτής της ιστορίας υποστηρίζει ότι επρόκειτο για μεγαλύτερο και όχι δίδυμο αδερφό του Louis XIV, αλλά με πατέρα το δούκα του Buckingham. Στην πραγματικότητα η θεωρία της «βασιλικής σχέσης» ανήκει στο Βολταίρο και ο Δουμάς απλά την ανέπτυξε μυθιστορηματικά. Η υπόθεση αυτή, όσο και εάν αποτελεί εξαιρετική πρώτη ύλη για μυθιστορήματα και κινηματογραφικές ταινίες, είναι μάλλον απίθανη. Η γέννηση των διαδόχων του θρόνου ήταν στην κυριολεξία θέαμα για τη βασιλική αυλή. Στη γέννα παρίστατο σημαντικός αριθμός ανθρώπων και επομένως η γέννηση διδύμων και η απομάκρυνση ενός εξ' αυτών θα ήταν γνωστή σε ένα αρκετά μεγάλο κύκλο ανθρώπων. Αρκετοί από αυτούς δε θα δίσταζαν να τη χρησιμοποιήσουν ως όπλο εναντίον του Louis XIV, η απολυταρχική διακυβέρνηση του οποίου δημιούργησε περισσότερους εχθρούς παρά φίλους μεταξύ των ευγενών. Όμως τίποτε δεν ακούστηκε κατά τη διάρκεια της μακρόχρονης και επεισοδιακής βασιλείας του Louis XIV. Η πρακτική του Louis XIV στα γενικότερα θέματα διαχείρισης των υποθέσεων του κράτους οδηγεί στο συμπέρασμα ότι εάν μια τέτοια σχέση υφίστατο θα είχε φροντίσει να εξαλείψει το πιθανό κίνδυνο με πολύ πιο ριζικό τρόπο (σκοτώνοντας το φυλακισμένο δίδυμο αδερφό), και όχι να διατηρεί, εν υπνώσει, ένα τεράστιο κίνδυνο για το θρόνο του. Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί και το γεγονός ότι ο κρατούμενος περιγράφεται ως ένας υψηλόσωμος άνδρας, ενώ ο βασιλιάς ήταν κοντός και χρησιμοποιούσε παπούτσια με διπλούς πάτους και τακούνια, καθώς επίσης και ψηλές περούκες, για να φαίνεται ψηλότερος.

Μια δεύτερη ενδιαφέρουσα, αλλά μάλλον απίθανη υπόθεση, ταυτίζει τον κρατούμενο με το γνωστό συγγραφέα Μολιέρο (Jean Baptiste Poquelin). Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή τα καυστικά γραπτά του Μολιέρου προκάλεσαν την οργή της αυλής, αλλά και των φανατικών καθολικών, οι οποίοι απαίτησαν από το βασιλιά, και πέτυχαν τη σύλληψη του. Ο θάνατος του Μολιέρου το 1673 ήταν στην πραγματικότητα ψεύτικος και ο συγγραφέας έζησε στη φυλακή, πίσω από τη μάσκα, μέχρι το 1703. Το αδύνατο σημείο αυτής της θεωρίας βρίσκεται στο γεγονός ότι η παραδοχή της σημαίνει πώς ο Μολιέρος κατόρθωσε να φτάσει στην απίστευτη, για την εποχή αλλά και για τον έκλυτο τρόπο ζωής του, ηλικία των 83 ετών, και μάλιστα σε συνθήκες αιχμαλωσίας. Βέβαια το γεγονός αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση και με την ηλικία του κρατούμενου την εποχή του θανάτου του, που δεν ήταν σε καμία περίπτωση πάνω από 60.

Μια σειρά άλλα ονόματα έχουν αναφερθεί ως πιθανές ταυτότητες του αγνώστου, όμως οι περισσότερες από αυτές τις υποθέσεις έχουν σημαντικά αδύνατα σημεία.

Ο Δούκας de Beaufort: Αρχιναύαρχος της Γαλλίας, ο οποίος σκοτώθηκε το 1669 πολεμώντας κατά των Τούρκων. Ήταν εραστής της ’ννας της Αυστριακής και ένας από τους υποψήφιους, πραγματικούς πατέρες του Louis XIV. Τα αδύνατα σημεία της υπόθεσης είναι αφενός ο θάνατός του σε μάχη ενώπιον πολλών μαρτύρων και αφετέρου η μεγάλη ηλικία στην οποία θα είχε φτάσει το 1703.

Ο Κόμης de Vermandois: Νόθος γιος του Louis XIV ο οποίος πέθανε από ευλογιά το 1683, ενώ βρισκόταν σε εκστρατεία στην πόλη Arras. Τα αδύνατα σημεία της θεωρίας είναι το ίδιο το γεγονός του θανάτου του ενώπιον μαρτύρων, η ημερομηνία θανάτου η οποία είναι μεταγενέστερη των πρώτων αναφορών για την παρουσία του κρατουμένου στο Pignerol, αλλά και η απουσία ουσιαστικού λόγου για τη φυλάκισή του, καθώς ο Louis XIV ήταν ιδιαίτερα γενναιόδωρος προς τα πολυάριθμα νόθα παιδιά του.

Ο Δούκας του Monmouth: Νόθος γιος του βασιλιά της Αγγλίας Charles II. Θανατώθηκε δι αποκεφαλισμού από το θείο του βασιλεία James II για εσχάτη προδοσία το 1685. Η υπόθεση υποστηρίζει πώς ο James II μη θέλοντας να σκοτώσει τον ανιψιό του τον έστειλε να φυλακιστεί στη Γαλλία. Πέρα από τα χρονολογικά προβλήματα και τη δημόσια εκτέλεση του Monmouth, θα πρέπει να θεωρείται τουλάχιστο απίθανο ο βασιλιάς της Αγγλίας να «εφοδίασε» την Γαλλία με ένα πιθανό μελλοντικό όπλο (για τη διεκδίκηση του Αγγλικού θρόνου) και ο Louis XIV να μην το χρησιμοποίησε ποτέ.

Ο Κόμης Antonio Matthioli: Ιταλός ευγενής ο οποίος διεξήγαγε μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ του Louis XIV και του Δούκα της Mantua για την αγορά από τη Γαλλία του φρουρίου του Casale. Ο Matthioli φυλακίστηκε από το Louis XIV το 1679, στο Pignerol, για τις αποτυχημένες διαπραγματεύσεις και το διπλό παιχνίδι που έπαιξε. Δεν έχει γίνει γνωστή καμία πληροφορία για την τύχη του μετά τη φυλάκιση. Αξίζει να σημειωθεί πώς ήταν παράδοση των Ιταλών ευγενών η χρήση της μάσκας όταν αυτοί κατέληγαν στη φυλακή, ώστε να διαφυλαχθεί η ανωνυμία και η τιμή τους μέχρι να επανέλθουν στην κοινωνία. Αν και η περίπτωση Matthioli είναι αρκετά ενδιαφέρουσα και θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή έχει ένα σημαντικό αδύναμο σημείο. Η ανάγκη για μυστικότητα προέρχεται από τον ίδιο τον κρατούμενο ενώ η φυλάκισή του ήταν απλά πράξη εκδίκησης και τιμωρίας για τις κακές του υπηρεσίες. Στην περίπτωσή του, οι συνεχείς μεταγωγές, και τα μέτρα μυστικότητας υπό την εποπτεία του Saint Mars δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα. Το πιθανότερο είναι ότι ο Matthioli παρέμεινε στο Pignerol όπου και πέθανε.

Ο άγνωστος Eustache d' Auger

Στις υποθέσεις εμφανίζεται και ένα εντελώς άγνωστο όνομα. Πρόκειται για τον Eustache d' Auger. Σύμφωνα με κάποιους επρόκειτο για ένα νεαρό και μάλλον άγνωστο ευγενή ο οποίος συνελήφθη και φυλακίστηκε λόγω της εμπλοκής του σε τελετές μαύρης μαγείας, ενώ σύμφωνα με άλλους επρόκειτο για ένα απλό υπηρέτη. Και στις δύο περιπτώσεις ο d' Auger εμφανίζεται ως γνώστης κάποιου σημαντικού, αλλά απροσδιόριστου μυστικού. Φυλακίστηκε στο Pignerol στις 19/7/1669, με γραπτή εντολή του υπουργού Louvois (ένας από τους πιο έμπιστους συνεργάτες του Louis XIV και δεύτερος σημαντικότερος άνδρας του βασιλείου μετά το θάνατο του Colbert το 1683) προς το διοικητή του Pignerol, τον Saint Mars. Στα αρχεία αλληλογραφίας των Louvois-Saint Mars εμφανίζεται και μια άλλη επιστολή του υπουργού με την οποία ζητείται από τον Saint Mars να μη επιτρέψει στον d' Auger να επικοινωνήσει προφορικά ή γραπτά με κανένα. Επίσης για τον εγκλεισμό του κρατουμένου εφαρμόζεται η διάταξη με τις τρεις διαδοχικές πόρτες, διαρρύθμιση που θα κατασκευαστεί διαδοχικά και στις φυλακές του Exiles και του Sainte Marguerite.

Την ίδια εποχή που ο d' Auger βρίσκεται στο Pignerol (1669-1681) στην ίδια φυλακή κρατούνται ο πρώην υπουργός Fouquet και ο κόμης de Lauzun. Το 1675 ο d' Auger τοποθετείται στην υπηρεσία του Fouquet ενώ εξακολουθεί να ισχύει η ρητή απαγόρευση επικοινωνίας του με τους υπόλοιπους κρατουμένους και ειδικά με τον de Lauzun. Φαίνεται λοιπόν ότι το μυστικό του d' Auger ήταν σημαντικό για κάποιους, όμως ήδη γνωστό σε άλλους.

Ένας τελευταίος παράγοντας στην παραπάνω εξίσωση προέρχεται από τις πολιτικές ίντριγκες της αυλής. Ο Louvois την εποχή εκείνη είχε έντονη διαμάχη με τον παντοδύναμο Colbert, για την εύνοια του βασιλιά, αντιζηλία η οποία έληξε με το θάνατο του δευτέρου το 1683. Επίσης ο κόμης de Lauzun ήταν καλός φίλος του Colbert, ενώ ο Fouquet είχε εναποθέσει όλες του τις ελπίδες για αποφυλάκιση στο Louvois. Είναι λοιπόν εξαιρετικά πιθανό ο d' Auger να ήταν γνώστης κάποιου μυστικού σχετικού με τη διαμάχη Louvois-Colbert, πιθανόν δε να επρόκειτο για κάποιο υπηρέτη ή έμπιστο του Colbert τον οποίο ο Louvois δε τολμούσε να σκοτώσει. Μετά το θάνατο του Colbert το 1683, το μυστικό του d' Auger και ο ίδιος ο κρατούμενος δεν είχαν πλέον καμία σημασία για το Louvois. Όμως αυτή η εκδοχή αφήνει αναπάντητο το μυστήριο που ακολουθεί τον κρατούμενο στα χρόνια μετά το 1683.

Το κενό αυτό έρχεται να συμπληρώσει η εξαιρετική ανάλυση του J. Noone, στο βιβλίο του «The man behind the iron mask». Από την ανάλυσή του καταδεικνύεται ότι ο d' Auger φορούσε την άλλοτε μεταλλική και κυρίως βελούδινη μάσκα, πολύ σπάνια, κυρίως κατά τη διάρκεια των μεταγωγών από φυλακή σε φυλακή. Η χρήση της μάσκας ήταν επινόηση του Saint Mars και δε σχετιζόταν με τον εγκλεισμό του κρατουμένου και τους λόγους που τον προκάλεσαν. Άλλωστε φαίνεται ότι η μυστικότητα που περιέβαλε τον κρατούμενο αυξήθηκε μετά το 1681 και προς το τέλος της ζωής του.

Ο Saint Mars σκιαγραφείται ως άνθρωπος περιορισμένων ικανοτήτων, μεγάλων όμως φιλοδοξιών. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1680 είχε την «τύχη» να έχει υπό την ευθύνη του στο Pignerol δύο σημαντικά πρόσωπα, τους Fouquet και de Lauzun. Όμως με το θάνατο του ενός (1680) και την αποφυλάκιση του δευτέρου (1681) ένιωσε πώς έχανε το ενδιαφέρον της αυλής και των ανώτερων στρωμάτων της Γαλλικής κοινωνίας. Προσπάθησε λοιπόν να χρησιμοποιήσει τον d' Auger για να δημιουργήσει ένα μύθο. Το μύθο ενός σημαντικού πολιτικού κρατουμένου τον οποίον το κράτος και ο βασιλιάς είχαν εμπιστευθεί αποκλειστικά σε αυτόν. Με τον τρόπο αυτό πίστευε ότι ανέβαζε τις προσωπικές του μετοχές στην ιεραρχία του Γαλλικού κρατικού μηχανισμού.

Συμπεράσματα

Το πρόσωπο του Eustache d' Auger φαίνεται ότι συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες να ταυτίζεται με αυτό του μυστηριώδους φυλακισμένου. Σίγουρα πρόκειται για τη λιγότερο εντυπωσιακή και ελκυστική εκδοχή από όλες όσες έχουν διατυπωθεί, γεγονός που την καθιστά και πιο αληθοφανή. Σε κάθε περίπτωση είναι εκείνη η θεωρία με τα λιγότερα αδύναμα σημεία, η οποία ταυτόχρονα συνδυάζει σχεδόν όλα τα κομμάτια του μύθου.

Ο «Ανθρωπος με το Σιδηρούν Προσωπείο» έχει περάσει στην ιστορία ως ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα όλων των εποχών και ως μια από τις τραγικότερες μορφές φυλακισμένων. Ίσως τελικά το μυστήριό του να γεννήθηκε από την αρρωστημένη φιλοδοξία και ματαιοδοξία ενός αξιωματούχου του Γαλλικού σωφρονιστικού συστήματος. Η πραγματική του ταυτότητα δε θα γίνει ποτέ γνωστή πέραν πάσης αμφιβολίας, όμως ο άγνωστος φυλακισμένος είναι πλέον μια μυθική μορφή, αιώνιος αιχμάλωτος του χρόνου και της ιστορίας.