Επί δύο και πλέον χρόνια η δημόσια συζήτηση για την κρίση, την οικονομία, τα μνημόνια, για την ίδια την Ελλάδα εν τέλει, διεξάγεται με πολλά ψέματα, μισές αλήθειες και υποκρισία που γεννά θυμό και οργή.

Πρωταγωνιστές σε αυτή τη συζήτηση εξακολουθούν να είναι οι ίδιοι άνθρωποι που χρόνια, δεκαετίες τώρα, λυμαίνονται την πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας και με περισσό θράσος επιμένουν να συμμετέχουν στα κοινά. 

Σε άλλες εποχές και άλλους τόπους, πολλοί από αυτούς θα είχαν αυτοκτονήσει, περισώζοντας ίσως ένα μέρος της προσωπικής και συλλογικής τους τιμής. Σε μια κοινωνία με στοιχειώδεις κανόνες και αίσθημα δικαίου θα είχαν δικαστεί και διαπομπευθεί. Στην σημερινή Ελλάδα καταφέρνουν όχι μόνο να έχουν ακόμα δημόσιο λόγο, αλλά παράλληλα να  συνεχίζουν να υπηρετούν και να εξυπηρετούν εαυτούς και αλλήλους.

Οι πρωτογενείς δαπάνες του Δημοσίου μειώθηκαν κατά μόλις 147 εκατομμύρια ευρώ (0,3%) από το 2010 στο 2011, παρά τις μειώσεις μισθών και την υποτιθέμενη μείωση σπατάλης.

Την περίοδο Σεπτέμβριος 2011 έως Φεβρουάριος 2012 υπεγράφησαν οι αναθέσεις περισσότερων από 50 έργων «παροχής υπηρεσιών συμβούλου» από διάφορους φορείς του Δημοσίου και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων αφορούν απευθείας αναθέσεις ή πρόχειρους διαγωνισμούς. Το Νοέμβριο του 2011 δημοσιεύθηκε προκήρυξη της ΜΟΔ για την παροχή υπηρεσιών τεχνικής υποστήριξης Δήμων στην υλοποίηση του ΕΣΠΑ, συνολικού ύψους 7,5 εκατομμυρίων ευρώ. Λογικά θα περίμενε κανείς ότι με τη συνένωση προσωπικού των προ-Καλλικράτη Δήμων, και την απορρόφηση του προσωπικού καταργούμενων υπηρεσιών (π.χ. ΤΥΔΚ), οι νέοι Δήμοι δεν έχουν ανάγκη παροχής υπηρεσιών εξωτερικού συμβούλου. Επιπλέον, στις περισσότερες των περιπτώσεων, Υπουργοί και βουλευτές φρόντισαν να «συστήσουν» στους Δημάρχους τους συμβούλους που θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν.

Η 11μελής Επιτροπή Σοφών στην οποία ανατέθηκε από το Υπουργείο Υγείας το Σχέδιο Αναδιάταξης του ΕΣΥ στις αρχές του 2011, φέρεται να έλαβε ώς αμοιβή το ποσό των 6 εκατομμυρίων ευρώ.

Δήμαρχοι, Αιρετοί Περιφερειάρχες και Υπουργοί εξακολουθούν να συντηρούν στρατιές συμβούλων. Άραγε οι υπηρεσιακοί μηχανισμοί και τα στελέχη των υπηρεσιών τους είναι τόσο ανίκανοι;

«... Τροπολογία-σοκ κατατέθηκε τη Δευτέρα στο πολυνομοσχέδιο από την κυβέρνηση με την οποία δίνεται η δυνατότητα παροχής έως και 90 ωρών μηνιαίως για τους αποσπασμένους και διατεθειμένους υπαλλήλους στα γραφεία υπουργών, βουλευτών αλλά και κομμάτων, την ίδια στιγμή που το ανώτατο όριο υπερωριών για όλους τους εργαζόμενους στο Δημόσιο είναι μόνο 20 ώρες ...» Ημερησία, 19/10/2011

«...Διακομματική συμφωνία ως προς την διατήρηση της κρατικής χρηματοδότησης προς τα κόμματα, καταγράφηκε στην Βουλή, όπου ετέθη το ζήτημα σε ειδική συνεδρίαση της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας. Μάλιστα οι γενικοί διευθυντές του ΠαΣοΚ κ. Ρ. Σπυρόπουλος και της ΝΔ κ. Αθ. Σκορδάς, των κομμάτων δηλαδή που αντλούν πάνω από το 70% της κρατικής επιχορήγησης, συνέκλιναν στο ότι πρέπει να ρυθμιστεί και το θέμα των χρεών από δάνεια που οφείλουν στις τράπεζες τα δυο κόμματα, ύψους 244,2 εκ. ευρώ, με διαμεσολάβηση του Δημοσίου ...» Το Βήμα, 31/1/2012

Το κυριότερο εμπόδιο στη διεξαγωγή μιας ώριμης και αποιτελεσματικής συζήτησης είναι η ίδια η δομή του ελληνικού πολιτικο-κοινωνικού συστήματος. Τα κόμματα και οι αιρετοί εκλεκτοί τους, σε κάθε βαθμίδα από την Τοπική Αυτοδιοίκηση έως το Κοινοβούλιο, στηρίζουν την ύπαρξή τους και την αναρίχηση στην εξουσία στη απλή αρχή του «δούναι και λαβείν»: διορισμός ή ανάθεση έργου από το Δημόσιο ή άλλο ρουσφέτι-παροχή=ψήφος και πολιτική στήριξη. Σπάνια έως ποτέ δεν επικρατεί έναντι των προαναφερομένων η προσωπική/επαγγελματική/επιστημονική αξία. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που έχει καθιερωθεί να ονομάζεται πελατειακό σύστημα. Μια παράπλευρη απώλεια αυτού του συστήματος είναι η ουσιαστική αδυναμία του πολιτικού-αιρετού και των κομμάτων, να δυσαρεστήσουν τον πελάτη-ψηφοφόρο, είτε με λόγια είτε με πράξεις, καθώς αυτό μειώνει σημαντικά τις πιθανότητες αναρίχησης στην εξουσία ή διατήρησής της. Τα παρακλάδια και οι παραλλαγές αυτού του συστήματος απλώνονται οριζόντια στην ελληνική κοινωνία, όπως για παράδειγμα στα πανεπιστήμια και τον τρόπο εκλογής των καθηγητών επηρεάζοντας έτσι την ποιότητα ενός ακόμα πυλώνα της δημόσιας συζήτησης.

Δυστυχώς στη σημερινή συγκυρία σχεδόν όλα όσα πρέπει να ειπωθούν και να συζητηθούν έρχονται σε σύγκρουση με τις αρχές και τις δομές αυτού του συστήματος, γιατί είναι δυσάρεστα και θα οδηγήσουν σχεδόν μονοσήμαντα σε επώδυνες αποφάσεις και μια ριζική αλλαγή της κοινωνίας και της οικονομίας. Έρχονται επίσης σε σύγκρουση σε παγιωμένες αντιλήψεις περί πολιτικά και κοινωνικά ορθού, περί προοδευτικού και συντηρητικού, όπως αυτές έχουν στρεβλά διαμορφωθεί.

Η ελληνική κρίση σαφώς και είναι μέρος μιας παγκόσμιας κρίσης στην ισορροπία σχέσεων μεταξύ των κυρίαρχων κρατών και του απρόσωπου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Όμως οι ρίζες της βρίσκονται στις εγγενείς αδυναμίες μιας χώρας η οποία παράγει ελάχιστα και ξοδεύει πολλά.

Το κύριο πρόβλημα της Ελλάδας είναι ο Δημόσιος τομέας της και η σχέση της οικονομίας και της κοινωνίας με αυτόν. Η διαπίστωση αυτή περικλείει μια σειρά επιμέρους καταστάσεων. Ενδεικτικά αναφέρονται: 

Υπέρ-επάνδρωση των δομών του Δημοσίου στα μεγάλα αστικά κέντρα ή σε υπηρεσίες με μισθοδοτικά ή άλλα πλεονεκτήματα και αντίστοιχα ελλιπής στους αντίποδες. Ταυτόχρονα τεράστιες ανισότητες μεταξύ εργαζόμενων στο δημόσιο τομέα και εκείνων στον ιδιωτικό

Στην Ελλάδα του 2012 υπάρχουν εκπαιδευτικοί που εργάζονται 6 ώρες την εβδομάδα, λόγω υπεραριθμίας συγκεκριμένων ειδικοτήτων, και αμοίβονται με το σύνολο του μισθού, ενώ σε νησιά ή παραμεθόριες περιοχές συνάδελφοί τους αναγκάζονται να καλύπτουν μαθήματα άλλων ειδικοτήτων.

Υπηρεσίες του Δημοσίου απασχολούν εργαζόμενους με την ειδικότητα του οδηγού, χωρίς να έχουν αυτοκίνητα.

Οι τεχνικές υπηρεσίες των παλιών Νομαρχιών επανδρωμένες με δεκάδες άτομα στις πρωτεύουσες νομών, υφίστανται χωρίς κανένα απολύτως αντικείμενο, καθώς έργα δε γίνονται πουθενά.

Το μεγαλύτερο μέρος των γυναικών δημοσίων υπαλλήλων λαμβάνουν άδειες κύησης και λοχείας οι οποίες αγγίζουν και ξεπερνούν το 1 έτος, καθώς σε ποσοστό σχεδόν 90% χαρακτηρίζονται επαπειλούμενες. Αντίθετα οι γυναίκες εργαζόμενες στον ιδιωτικό τομέα λαμβάνουν, στην καλύτερη περίπτωση, τους προβλεπόμενους 4 μήνες. Αυτό συμβαίνει διότι ο νομοθέτης αποφάσισε πώς η διάταξη «... Σε κυοφορούσες υπαλλήλους που έχουν ανάγκη ειδικής θεραπείας, μετά την εξάντληση της αναρρωτικής άδειας με αποδοχές, χορηγείται κανονική άδεια κυοφορίας με αποδοχές, μετά από βεβαίωση θεράποντος ιατρού και διευθυντή γυναικολογικής ή μαιευτικής κλινικής ή τμήματος δημόσιου νοσηλευτικού ιδρύματος ...» έχει εφαρμογή μόνο για τις δημοσίους υπαλλήλους.

Διπλωματούχος μηχανικός 15 ετούς εμπειρίας σε βιομηχανία λαμβάνει 1.700-2.500 ευρώ το μήνα. Καθαρίστρια του Υπουργείου Οικονομικών ελάμβανε περισσότερα από 3.500 ευρώ.

Το προνόμιο των επιδομάτων είχε ως αποτέλεσμα ένας γιατρός επιμελητής Α΄ του ΕΣΥ να έχει χαμηλότερες αποδοχές κατά 300 έως και 1.300 ευρώ από υπάλληλο του υπουργείου Οικονομικών, με τα ίδια χρόνια προϋπηρεσίας.

Οκνηρία, αδιαφορία και κωλυσιεργία υπαλλήλων σε μια ατέλειωτη σειρά υπηρεσιών, φαινόμενα που πέραν όλων των άλλων φρενάρουν ή έστω καθυστερούν και όποια προσπάθεια ανάπτυξης.

Όταν ο μέσος χρόνος σχεδιασμού μιας μικρής βιομηχανικής εγκατάστασης είναι περίπου 3 μήνες και ο χρόνος για την προετοιμασία του φακέλου αδειοδότησης της ίδιας επιχείρησης δεν ξεπερνά τις 20 μέρες, είναι αδιανόητο η διαδικασία ελέγχου και έκδοσης των αποφάσεων αδειοδότησης (περιβαλλοντικοί όροι και άδεια εγκατάστασης-λειτουργίας) να διαρκεί έως και 1 έτος.

Το φαινόμενο των άδειων γραφείων σε Δήμους, Υπουργεία και άλλες υπηρεσίες, με τη δικαιολογία ότι οι υπάλληλοι λείπουν «εκτός έδρας», ή «πετάχθηκαν να πληρώσουν ένα λογαριασμό που έληγε» δεν είναι άγνωστο σε κανένα.

Επιστημονική και επαγγελματική ανεπάρκεια σημαντικής μερίδας των υπαλλήλων του Δημοσίου, ακόμα και σε Διευθυντικές θέσεις.

Διεθυντικά στελέχη των αρμόδιων για την ανάπτυξη Υπουργείων (Ανάπτυξης, Οικονομικών) δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για τη λειτουργία των επιχειρήσεων και της αγοράς, γεγονός που αποτυπώνεται σε απίθανες διατάξεις στα προγράμματα ενίσχυσης επιχειρηματικότητας και στους Αναπτυξιακούς Νόμους

Διευθυντικά στελέχη του Υπουργείου Γεωργίας που δεν έχουν πατήσει ποτέ το πόδι τους σε χωράφι.

Μηχανικοί-υπάλληλοι αρμοδίων υπηρεσιών δε γνωρίζουν τη διαφορά ανάμεσα σε μια ατμογεννήτρια και ένα ατμολέβητα.

Απίστευτη γραφειοκρατία, η οποία σε μεγάλο βαθμό δημιουργήθηκε για να δικαιολογηθούν θέσεις εργασίας των πελατών του συστήματος.

Η ένταξη και υλοποίηση ενός έργου στο ΕΣΠΑ κρύβει από πίσω της μια απίστευτη σειρά εντύπων, δελτίων και εγγράφων, εκ των οποίων σχεδόν κανένα δεν έχει πραγματική σημασία. Οι ανθρωποώρες συντήρησης αυτού του συστήματος πολύ συχνά ξεπερνούν σε αξία το ίδιο το έργο.

Ασχέτως των κατά καιρούς νομοθετημάτων και βαρύγδουπων ανακοινώσεων, στη σκληρή καθημερινότητα της Ελλάδας του 2012 που αναζητά εναγωνίως την ανάπτυξη, η ίδρυση και λειτουργία μιας μεταποιητικής επιχείρησης είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει σε χρόνο μικρότερο του 1 έτους.

Ακόμα και σήμερα, το 2012, μετά τις όποιες υποτιθέμενες μεταρρυθμίσεις και αλλαγές, στη διαδικασία έκδοσης μιας οικοδομικής αδείας, ή τη ρύθμιση των αυθαιρέτων, ο μηχανικός δαπανά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στο σωστό «χτύπημα των αμοιβών», τα φορολογικά και τις λοιπές απίθανες διοικητικές διαδικασίες.

Αλληλεπικάλυψη αρμοδιοτήτων φορέων, γεγονός που γεννά την ανευθυνότητα και δημιουργεί σύγχυση τόσο στους πολίτες, όσο και στις ίδιες τις υπηρεσίες.

Εκτεταμένα φαινόμενα διαφθοράς.

Στην Ελλάδα του 2012 γιατροί σε συνεργασία με διοικητές νοσοκομείων στήνουν μαγαζάκια στα απογευματινά ιατρεία προς ίδιον όφελος.

Η ιδιότητα του στελέχους τεχνικής υπηρεσίας Νομαρχίας, Δήμου κλπ, μηχανικού επιβλέποντος δημοσίου έργου υπήρξε μια από τις πλέον επικερδείς θέσεις εργασίας.

Οι χρηματισμοί τελωνειακών, εφοριακών και αστυνομικών δε δημιουργούν σε κανένα την παραμικρή έκπληξη.

Μεγάλο μέρος του ιδιωτικού τομέα λειτουργεί παρασιτικά προσκολημμένο στο Δημόσιο, μέσω του συστήματος ανάθεσης έργων, προμηθειών και υπηρεσιών.

Οποιαδήποτε προσπάθεια ανάταξης της ελληνικής οικονομίας περνά μέσα από την αλλαγή του μοντέλου της Δημόσιας Διοίκησης. Η βασική αρχή δεν είναι άλλη από το απλό: όσοι χρειάζονται από κάθε ειδικότητα, όπου χρειάζονται, με έλεγχο και αξιολόγηση. Αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξουν απολύσεις τότε προφανώς και πρέπει να γίνουν. Και φυσικά δεν είναι δυνατό να είναι αποδεκτό να αμοίβονται άνθρωποι που δεν εργάζονται ή που δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους.

Η παραπάνω λογική, όσο και αν εν μέρει διατυπώνεται, έστω και δειλά, δεν εφαρμόζεται. Κατά κανόνα της αποδίδεται η ταμπέλα της «κοινωνικά ανάλγητης» πολιτικής. Είναι όμως κοινωνικά αποδεκτό να εξισώνεται ο κλέφτης με τον έντιμο, ο ευσυνείδητα εργαζόμενος με τον αδιάφορο τεμπέλη; Είναι κοινωνικά αποδεκτό να αμοίβεται κάποιος για να παράγει ελάχιστο έργο ή για να μην κάνει τίποτα;

Εν τέλει, είναι κοινωνικά αποδεκτό ένα κοινωνικό μοντέλο που θέτει ώς ύψιστο στόχο σε ένα νέο δημιουργικό άνθρωπο, την είσοδο στο Δημόσιο;

 Οι μεταρρυθμίσεις που θεωρητικά ξεκίνησαν με νέα νομοθεσία (π.χ. έκδοση οικοδομικών αδειών, αδειοδότηση μεταποιητικών επιχειρήσεων, περιβαλλοντική αδειοδότηση, ενιαίο μισθολόγιο κλπ) θα παραμείνουν κενό γράμμα και δε θα επιφέρουν καμία απολύτως αλλαγή αν δεν αλλάξει χαρακτήρα το Δημόσιο. Και φυσικά αν δεν αλλάξουν χαρακτήρα οι πολιτικοί, ή αν απλά δεν αλλάξουν οι πολιτικοί.

Πριν καλά καλά στεγνώσει το μελάνι στο ενιαίο μισθολόγιο άρχισαν να εμφανίζονται οι εξαιρέσεις ή να συζητιούνται οι εξαιρέσεις: ένστολοι, γιατροί και νοσηλευτές, υπάλληλοι της Βουλής κλπ).

Τα προβλήματα χρόνου και γραφειοκρατίας στην έκδοση οικοδομικών αδειών ή αποφάσεων έγκρισης περιβαλλοντικών όρων ή αδειών λειτουργίας, όπως και πολλών από τις διαδικασίες του Δημοσίου, δεν οφείλονται στην νομοθεσία. Πηγάζουν από την εφαρμογή της από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Άρα η αλλαγή του θεσμικού πλαισίου καμία βελτίωση δε θα επιφέρει αν δε βελτιωθεί ο τρόπος λειτουργίας των υπηρεσιών.

Όσες θυσίες κι αν γίνουν, όσα μέτρα κι αν ληφθούν, αν δεν αλλάξει το Δημόσιο είναι όλα μάταια και χωρίς αντίκρυσμα. Αν η αναδιαμόρφωση και ο εξορθολογισμός του Δημοσίου στην κατεύθυνση της πάταξης των προαναφερθέντων φαινομένων είχαν ξεκινήσει 2 χρόνια πριν, τότε κανένα από τα μέτρα που ελήφθησαν το 2011 δε θα ήταν απαραίτητο. Αντ΄αυτού, αυτά τα 2 χρόνια σπαταλήθηκαν στην ύστατη προσπάθεια του πολιτικού συστήματος να διατηρήσει τις πελατειακές δομές του, υπό το πρόσχημα της «κοινωνικής ευασθησίας». Αυτή η «κοινωνική ευαισθησία» είναι που οδηγεί σήμερα τους ελάχιστους μισθούς στα 500 ευρώ, τον αριθμό των ανέργων πάνω από το 1.000.000, το 27% των Ελλήνων κάτω από το όριο της φτώχιας και τη χώρα στην καταστροφή και τη διεθνή διαπόμπευση.  

Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια κομβική στιγμή της ιστορίας της. Μέσω της ανικανότητας (των περισσοτέρων) και της δολιότητας (μερικών εξ΄αυτών) των πολιτικών της, έχει βρεθεί σε μια κατάσταση η οποία είναι η μεγαλύτερη εθνική κρίση μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Κινδυνεύει να χάσει, σε επίπεδο ελέγχου πλουτοπαραγωγικών πηγών και υποδομών και ανεξαρτησίας διακυβέρνησης, όσα θα έχανε και από μια εχθρική εισβολή. Η κατάσταση των 2 τελευταίων ετών μπορεί να συγκριθεί μόνο με ένα 2ετή πόλεμο, με συνεχείς ήττες, σε ότι αφορά την οικονομική και ψυχολογική πίεση που βιώνουν οι Έλληνες. Θα πολεμήσουμε ή θα συνεχίσουμε να λαϊκίζουμε;

Μια απαραίτητη υποσημείωση: ο ρόλος των εξωγενών παραγόντων (διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, θεσμοί και λειτουργίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κλπ) στη σημερινή κρίση, είναι προφανώς πολύ σημαντικός. Όμως πριν προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τον κόσμο, ας αλλάξουμε τους εαυτούς μας.