Από την πανδημία μάθαμε και μαθαίνουμε πολλά πράγματα. Κάποια από αυτά θα τα ξεχάσουμε όταν επανέλθει η ομαλότητα, κάποια άλλα ίσως μας αλλάξουν προς το καλύτερο.

Σε όλες τις χώρες του κόσμου που χτυπήθηκαν από την πανδημία, η πρώτη και τελευταία γραμμή ενεργητικής άμυνας απέναντι στο νέο κορονοϊό ήταν το δημόσιο/εθνικό σύστημα υγείας. Η δική του δομή, οργάνωση και επάρκεια σε ανθρώπους, πόρους και μέσα, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την πορεία της επιδημίας σε κάθε χώρα. Η κακή κατάσταση του ΕΣΥ οδήγησε στη λήψη μέτρων περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας σε μεγαλύτερη διάρκεια και ενδεχομένως με μεγαλύτερη ένταση από ότι θα χρειαζόταν, με αποτέλεσμα πολλά από τα χρήματα που «εξοικονομήθηκαν» από την υποστελέχωση του ΕΣΥ και τις ελλείψεις σε μέσα και υποδομές, να χάνονται σήμερα, τόσο σε δημοσιονομικό επίπεδο όσο και από την πραγματική οικονομία. Τα προβλήματα και οι παθογένειες (σπάταλες προμήθειες, διαφθορά, δωροληψίες, αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα) δεν είναι αιτίες-αφορμές αποδυνάμωσης, αλλά πεδία εξυγίανσης και διόρθωσης.

Σε επίπεδο κοινωνίας η πανδημία ανέδειξε το λανθασμένο προσανατολισμό της κοινωνίας και εν μέρει της οικονομίας. Παραφράζοντας μια δήλωση επιστήμονα που κυκλοφόρησε στα social media και τις ειδήσεις: Ένας Επιμελητής Α’ του ΕΣΥ παίρνει 1.600 ευρώ το μήνα. Ο μέσος μισθός ενός ποδοσφαιριστή της ελληνικής super league είναι περίπου 12.000 ευρώ το μήνα. Τα πρώτα ονόματα στα ελληνικά κέντρα διασκέδασης παίρνουν (μετά την κρίση) περίπου 3-4.000 ευρώ για κάθε εμφάνιση. Τα πρώτα ονόματα Ελλήνων τηλεπαρουσιαστών αμείβονται με 40-80.000 ευρώ το μήνα, τις περισσότερες φορές με μοναδικό εφόδιο την εξωτερική εμφάνιση. Το συσχετισμό των αμοιβών δεν τον διαμορφώνει μόνο το κράτος, αλλά και η ίδια η κοινωνία στρέφοντας το ενδιαφέρον της και καταξιώνοντας πρόσωπα και καταστάσεις. Ποιος από αυτούς θα θέλατε να αναλάβει τη θεραπεία σας για COVID-19 ή οποιαδήποτε άλλη ασθένεια; Ποιος από αυτούς μπορεί να σώσει μια ζωή;

Όπως συνέβη και στην τραπεζική κρίση του 2008, στη σημερινή κατάσταση εκτάκτου ανάγκης η ιδιωτική οικονομία σε όλο τον κόσμο στρέφεται στις δημόσιες δαπάνες και τους κρατικούς προϋπολογισμούς για δράσεις στήριξης. Η έννοια και η αξία του κράτους και της κοινωνικής του διάστασης μπορεί σε περιόδους ευημερίας να ξεθωριάζει, όμως οι κύκλοι της ιστορίας και της φύσης φροντίζουν να υπενθυμίζουν σε όλους, ακόμα και στους πιο ισχυρούς, ότι ο καθένας μόνος του είναι ασήμαντος.

Στις πολύ αρνητικές παραμέτρους της προσπάθειας αντιμετώπισης της επιδημίας πρέπει δυστυχώς να συμπεριληφθεί η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία «κατάφερε» να γίνει μέρος του προβλήματος. Η Ιερά Σύνοδος δεν είχε το θάρρος και την παρρησία να λάβει η ίδια δύσκολες αποφάσεις, αλλά προτίμησε να κρυφτεί πίσω από εκείνες της Πολιτείας, διεκδικώντας όσο το δυνατό περισσότερα «παραθυράκια». Ο λόγος και οι πράξεις αρκετών ιεραρχών και κληρικών παραπέμπουν σε μια μεσαιωνική, ιδιοκτησιακή και πελατειακή άποψη περί θρησκείας και εκκλησίας στην οποία ο τύπος, το δόγμα και η τελετουργία υπερισχύουν κάθε πνευματικότητας. Σε πολλές περιπτώσεις η εκκλησία υποβίβασε το πλήρωμά της στο επίπεδο κουτοπόνηρων πρακτικών (κοινωνία από την πίσω πόρτα, προσκλήσεις μητροπολιτών προς πιστούς να στείλουν sms για σωματική άσκηση και να προσέλθουν σε ναούς, αμφίσημες διατυπώσεις περί του ανοίγματος των ναών), οι οποίες υπονομεύουν την προσπάθεια μιας ολόκληρης κοινωνίας για τη διαφύλαξη του συστήματος υγείας και την προστασία των ηλικιωμένων και των πιο ευαίσθητων ομάδων του πληθυσμού.

Όσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, για μια ακόμα φορά, απέδειξε ότι αυτή η ένωση κρατών, ειδικά όπως διαμορφώθηκε μετά τις αρχές της δεκαετίας του 1990, αρχίζει και τελειώνει στις τιμές των επιτοκίων, τα ποσοστά των ελλειμμάτων και τους λοιπούς δημοσιονομικούς δείκτες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την πλαδαρή και παχυλά αμοιβόμενη γραφειοκρατία της, ήταν παντελώς απούσα στις δυσκολότερες στιγμές της πανδημίας. Η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών έλειψε ακόμα και σε επίπεδο δηλώσεων, ενώ επί της ουσίας και στην πράξη το κάθε κράτος ήταν μόνο του, χωρίς καμία συντονισμένη κοινή δράση και ενέργεια. Η εικόνα του Eurogroup να παίζει με τις φράσεις και τις διατυπώσεις, με τις προκαταλήψεις Βορείων, Νοτίων και ενδιάμεσων, την ώρα που σε ολόκληρη την ήπειρο χάνονταν χιλιάδες ζωές, είναι ηθικά χυδαία και πρακτικά αναποτελεσματική. Αυτές οι συμπεριφορές και πρακτικές υποδαυλίζουν τον αντιευρωπαϊσμό σε όλο και περισσότερες χώρες και κυρίως στις νεότερες γενιές που δεν έχουν μνήμες και παραστάσεις μιας κατεστραμμένης από τον πόλεμο και στη συνέχεια διχασμένης ηπείρου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χειρίστηκε την οικονομική κρίση τιμωρητικά, αντιμετωπίζει το μεταναστευτικό σφυρίζοντας αδιάφορα και στάθηκε απέναντι στη πανδημία αμήχανη και απελπιστικά λίγη και μικρή.

Όμως κάθε ένα από τα παραπάνω θέματα είναι μια τεράστια συζήτηση από μόνο του.