Ως γενετικά τροποποιημένος ορίζεται ο οργανισμός του οποίου το γενετικό υλικό έχει τροποποηθεί τεχνητά, κατά τρόπο που δε συμβαίνει φυσιολογικά με τη σύζευξη, ή/και το φυσιολογικό ανασυνδυασμό.

Με τον τρόπο αυτό επιλεγμένα μεμονωμένα γονίδια να μεταφερθούν από έναν οργανισμό σε έναν άλλο, ακόμα και μεταξύ ειδών που δεν συγγενεύουν μεταξύ τους.

Στόχοι αυτών των τροποποιήσεων είναι:

• Η ανθεκτικότητα καλλιεργιών σε ασθένειες και έντομα
• Η αυξημένη παραγωγικότητα
• Η βελτίωση θρεπτικών ή άλλων χαρακτηριστικών

Στον κλάδο των τροφίμων διακρίνονται οι ακόλουθες περιπτώσεις:

• Τρόφιμα, κυρίως φυτικής προέλευσης που προέρχονται άμεσα από την καλλιέργεια γενετικά τροποιημένων σπόρων (σόγια, καλαμπόκι, πατάτα, ντομάτα κ.α.)
• Τρόφιμα ζωικής προέλευσης που προέρχονται από πληθυσμούς ζώων που έχουν καταναλώσει ζωοτροφές που προέρχονται ή περιέχουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς.

Θετικά σημεία των GMOs

Στα φυτικά προϊόντα τα κυριότερα θετικά σημεία των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (σπόρων) είναι:

• Η μείωση του χρόνου ωρίμανσης ή/και αύξηση της παραγωγικής περιόδου
• Η αύξηση της στρεμματικής απόδοσης
• Η αυξημένη αντίσταση σε ασθένειες και προσβολές από έντομα
• Η αυξημένη περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά
• Οι δυνατότητες νέων προϊόντων και νέων μεθόδων καλλιέργειας

Αντίστοιχα στα ζωϊκά προϊόντα:

• Η αύξηση παραγωγικότητας
• Η αυξημένη αντίσταση σε ασθένειες
• Η βελτίωση θρεπτικών ιδιοτήτων

Ταυτόχρονα υφίστανται και περιβαλλοντικά οφέλη όπως η μείωση της χρήσης αγροχημικών εξαιτίας της αυξημένης ανθεκτικότητας και η εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων (π.χ. νερό ποτίσματος). Τέλος η χρήση των γενετικά τροποιημένων σπόρων με τα βελτιωμένα χαρακτηριστικά απόδοσης οδηγεί σε αυξημένη παραγωγή τροφίμων και περισσότερες λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υποσιτισμού στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Αρνητικά σημεία των GMOs

Από την άλλη πλευρά, εξίσου αν όχι περισσότερο ισχυρά είναι και τα επιχειρήματα που αφορούν τα αρνητικά σημεία των GMOs.

Σε ότι αφορά την ασφάλεια αναγνωρίζονται πιθανοί κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία εξαιτίας:

• Ανεπιθύμητων μεταφορών γονιδίων που μπορεί να καταστήσουν κάποιους μ/ο ανθεκτικούς σε αντιβιοτικά
• Άγνωστων μεσομακροπρόθεσμων συνεπειών από την κατανάλωση τροφίμων που προέρχονται από GMOs

Αλλά και πιθανοί κίνδυνοι για το περιβάλλον εξαιτίας:

• Ανεπιθύμητων μεταφορών γονιδιακών χαρακτηρστικών σε άλλους οργανισμούς με άγνωστες επιδράσεις
• Προβλήματα βιοποικιλότητας λόγω ισχυροποίησης συγκεκριμένων οργανισμών έναντι των ανταγωνιστικών τους ή λόγω της μείωσης πληθυσμών (π.χ. εντόμων που προσβάλλουν καλλιέργειες) που αποτελούν τροφή κάποιου άλλου είδους
• Άγνωστες συνέπειες από την εισαγωγή στην τροφική αλυσίδα ζωικών οργανισμών

Η αναλυτική διερεύνηση των παραπάνω περιβαλλοντικών κινδύνων οδηγεί σε μια κυριολεκτικά ατελείωτη σειρά παράλληλων και διασταυρούμενων σεναρίων που από ένα σημείο και έπειτα κινείται στα όρια της επιστημονικής φαντασίας.

Όμως τα σημαντικότερα άμεσα προβλήματα από τη χρήση GMOsδεν αφορούν επιστημονικά θέματα, αλλά ζητήματα κοινωνικής, οικονομικής, ακόμα και γεωπολιτικής φύσεως.

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το ότι οι GMOs αποτελούν ιδιοκτησία των εταιρειών βιοτεχνολογίας οι οποίες πραγματοποιούν τις έρευνες και εφαρμογές τροποποίησης και καλύπτονται από τις σχετικές πατέντες, τεράστιο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων μπορεί να ελέγχεται από εταιρικούς κολοσσούς. Οι φτωχότερες χώρες θα καταστούν πιο εξαρτημένες για τη σίτισή τους από GMOs και κατ’ επέκταση από τις εταιρείες βιοτεχνολογίας, αλλάζοντας σε μεγάλο βαθμό όχι απλά το πλέγμα, αλλά την ίδια τη φύση των διεθνών σχέσεων.

Τέλος, υφίστανται και ηθικά προβλήματα από την επέμβαση στους μηχανισμούς της φύσης, αλλά και το εύρος που μπορεί να αποκτήσει αυτή στο μέλλον, πέραν δηλαδή του φυτικού πολλαπλασιαστικού υλικού.

Νομοθετικό Πλαίσιο

Ο Κανονισμός 1829/2003 για τα γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα και ζωοτροφές προσδιορίζει τη διαδικασία έγκρισης ενός γενετικά τροποποιημένου οργανισμού που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή τροφίμων και ζωοτροφών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η άδεια έγκρισης χορηγείται για περίοδο 10 ετών και μπορεί να αφορά μόνο τη χρήση σε τρόφιμα, μόνο την καλλιέργεια ή και τα δύο. Βάσει των εγκρίσεων αυτών συντάσσεται μητρώο εγκεκριμένων γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων και ζωοτροφών.

Ο Κανονισμός 1830/2003 σχετικά με την ιχνηλασιμότητα και την επισήμανση γενετικώς τροποιημένων οργανισμών και την ιχνηλασιμότητα τροφίμων και ζωοτροφών που παράγονται από γενετικώς τροποιημένους οργανισμούς εισάγει την υποχρέωση επισήμανσης «το προϊόν αυτό περιέχει γενετικώς τροποποιημένους οργανισμούς», ή «παράγεται από γενετικώς τροποποιημένο ΧΧΧΧ» . Το όριο υποχρέωσης επισήμανσης είναι 0,9% για κάθε μεμονωμένο συστατικό μιας τροφής. Δεν επιβάλλεται η επισήμανση προϊόντων (κρέας, γάλα, αυγά κλπ) που προέρχονται από ζώα που καταναλώνουν γενετικά τροποιημένες ζωοτροφές.

Η Οδηγία 2015/412 δίνει στα κράτη μέλη της Ε.Ε. το δικαίωμα να απαγορεύσουν την καλλιέργεια GMOs ακόμα και αν αυτοί λάβουν την έγκριση της EFSA:

• κατά τη διάρκεια της διαδικασίας έγκρισης ένα κράτος μέλος μπορεί να ζητήσει να τροποποιήσει το γεωγραφικό πεδίο εφαρμογής προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η επικράτειά του δεν θα καλύπτεται από αυτή
• μετά την έγκριση ένα κράτος μέλος μπορεί να απαγορεύσει ή να περιορίσει την καλλιέργεια του φυτού για λόγους που αφορούν στόχους περιβαλλοντικής ή γεωργικής πολιτικής, ή για άλλους λόγους όπως ο χωροταξικός σχεδιασμός, η χρήση γης, ο κοινωνικοοικονομικός αντίκτυπος, η συνύπαρξη και η δημόσια πολιτική.

Σημερινή κατάσταση

Το μητρώο εγκεκριμένων GMOs της E.E. για χρήση σε τρόφιμα και ζωοτροφές περιλαμβάνει σήμερα:

• περίπου 30 είδη καλαμποκιού
• 2 είδη μικροοργανισμών που χρησιμοποιούνται σε ζωοτροφές
• 4 είδη ελαιοκράμβης
• 12 είδη σόγιας
• 1 είδος ζαχαρότευτλου
• περίπου 10 είδη βαμβακιού

Σε ότι αφορά την καλλιέργεια GMOs, παρότι υπάρχουν περισσότερες από 20 εγκρίσεις καλλιεργείται μόνο μια ποικιλία γενετικά τροποιημένου καλαμποκιού (ΜΟΝ-810) κυρίως στην Ισπανία (περίπου 1.300.000 στρέμματα). Άλλες καλλιέργειες εγκαταλείφθηκαν μετά από λίγα χρόνια λόγω μειωμένης εμπορικής αξίας.

Στις εικόνες που ακολουθούν παρουσιάζεται η σημερινή κατάσταση παγκοσμίως, σε ότι αφορά τις καλλιεργούμενες εκτάσεις GMOsανά είδος και ανά χώρα.

 Πηγές Πληροφόρησης

ΕΦΕΤ: http://www.efet.gr/portal/page/portal/efetnew/legislations/sociable_legislations/gen_foods

Ε.Ε. Βάση δεδομένων εγκεκριμένων GMOs: http://ec.europa.eu/food/dyna/gm_register/index_en.cfm