Μια νέα «αόρατη» ρύπανση, η οποία προκαλείται από τα εκατομμύρια τόνους πλαστικού που πετάγονται ανεξέλεγκτα, απειλεί το θαλάσσιο οικοσύστημα αλλά και την υγεία του ανθρώπου. Χιλιάδες τόνοι πλαστικό «ταξιδεύουν» στο Αιγαίο και καταλήγουν στις ακτές.

Εκτός όμως από την ορατή αυτή συσσώρευση στις παραλίες, καταγράφεται πλέον και είναι μετρήσιμη η αποσύνθεση των υλικών, η οποία δημιουργεί εκατομμύρια μικροπλαστικά που απειλούν τόσο το οικοσύστημα όσο και την ανθρώπινη υγεία.

Πρόκειται για μια ραγδαία αυξανόμενη απειλή, αφού η διασπορά αυτών των μικροσκοπικών ινών είναι πολύ μεγάλη. Θεωρείται μάλιστα δεδομένο ότι τα ψάρια και οι οργανισμοί που τρέφονται με αυτά, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου, περιέχουν σε ένα βαθμό μικροπλαστικές ίνες στον σωματικό τους ιστό.

Ο κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία, αν και προφανής, ακόμη δεν έχει αποσαφηνιστεί, αφού πρόκειται για νέου τύπου ρύπανση, οι επιπτώσεις της οποίας θα πάρει χρόνο για να εντοπισθούν και να αξιολογηθούν.

Οι ανησυχητικές αυτές διαπιστώσεις προκύπτουν από μια μεγάλη έρευνα που παρουσιάζει η Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ) «Αρχιπέλαγος». Σύμφωνα με αυτή, μεγάλη συγκέντρωση μικροπλαστικών ινών, που φέρνει η θάλασσα, καταγράφεται όχι μόνο σε επιβαρημένες παραλίες της Αττικής, όπως π.χ. Βούλα, Καβούρι και Φλοίσβος, αλλά και σε ερημικές ακτές του Αιγαίου, στη Ρόδο την Ικαρία, τη Χαλκιδική κ.α.

Αρνητικές επιπτώσεις

«Είναι καμπανάκι κινδύνου καθώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τι είδους μικροοργανισμοί εγκλωβίζονται σε αυτές τις μικροσκοπικές ίνες και ούτε ξέρουμε ποια τοξικά απόβλητα μεταφέρουν όταν τελικά καταλήγουν στον άνθρωπο, μέσω της τροφής με ψάρια», λέει ο κ. Νίκος Κατσαρός, επιστημονικός συνεργάτης στον «Δημόκριτο» και τονίζει ότι η μακροχρόνια συσσώρευση ρυπογόνου φορτίου θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στον άνθρωπο.

Με στόχο την αξιολόγηση της έκτασης που έχει λάβει η ρύπανση των παραλιακών ιζημάτων με μικροπλαστικά, η επιστημονική ομάδα του «Αρχιπελάγους» διεξήγαγε έρευνα στις ελληνικές ακτές του Αιγαίου. Οι ερευνητές της ομάδας συγκέντρωσαν δείγματα άμμου από 110 παραλίες της Ελλάδας. Τα δείγματα αυτά αναλύθηκαν, τα μικροσκοπικά πλαστικά διαχωρίστηκαν από τα ιζήματα και εν συνεχεία έγινε ανάλυση για να καθοριστεί ο τύπος τους με τη μέθοδο υπέρυθρης φασματοσκοπίας μετασχηματισμού Fourier.

«Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας κρίνονται ανησυχητικά, αφού όλες οι παραλίες που ελέγχθηκαν περιέχουν στο ίζημά τους, άλλες σε μικρό και άλλες σε πολύ υψηλό επίπεδο, μικροσκοπικές ίνες πλαστικού.

Η ρύπανση δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των αστικών κέντρων, αφού και σε παραλίες απομακρυσμένων νησιωτικών περιοχών παρατηρούμε ανάλογα επίπεδα ρύπανσης.

Τα μικροπλαστικά εναποτίθενται σε παραλιακά ιζήματα όπου πιστεύεται ότι συσσωρεύονται και αποτελούν μία αυξανόμενη απειλή για την υγεία ανθρώπων και οικοσυστημάτων», υπογραμμίζουν οι ερευνητές στο «Αρχιπέλαγος», που έχει απλώσει βάσεις και παρατηρητήρια στην Ικαρία, τη Σάμο, αλλά και σε μικρονήσια του πελάγους.

Η ρύπανση των παραλίων, σε όλη την ακτογραμμή, από κάθε είδους πλαστικό έχει φτάσει σε σημεία άκρως ανησυχητικά καθώς αποτελεί μόνιμο κίνδυνο για τα οικοσυστήματα, και την υγεία τόσο των θαλάσσιων ειδών όσο και των ανθρώπων.

Eλλιπής η διαχείριση των απορριμμάτων

«Το πρόβλημα ξεκινά από την έλλειψη διαχείρισης των απορριμμάτων. Τον χειμώνα βλέπει κανείς τόνους πλαστικού να ανεβοκατεβαίνουν στη θάλασσα ανάμεσα στα νησιά. Πρόκειται για απορρίμματα που προέρχονται από τις παράνομες ημιτελείς χωματερές, τα οποία παρασύρονται από τον αέρα και τη βροχή και καταλήγουν στη θάλασσα», λέει η κ. Αναστασία Μήλιου.

«Οι χωματερές συνήθως βρίσκονται στην «πίσω πλευρά» του νησιού κι έτσι το πρόβλημα... δεν υπάρχει γιατί δεν είναι ορατό. Αυτό ισχύει όμως τόσο σε μικρά φτωχά νησιά όσο και σε μεγάλα και εύπορα που αποτελούν προορισμό χιλιάδων τουριστών.

Η ρύπανση οφείλεται όμως, κυρίως στην αστικοποίηση αλλά απειλεί τόσο τις πολυσύχναστες περιοχές όσο και τις ακατοίκητες πλευρές των νησιών. Μπορεί μια έρημη παραλία στην Ικαρία να έχει περισσότερες ίνες πλαστικού από το Καβούρι, καθώς το πλαστικό που διασπάται, παρασύρεται από τα θαλάσσια ρεύματα».

Aποσύνθεση από τις υψηλές θερμοκρασίες και το αλάτι

Για δεκαετίες είχαμε πεισθεί ότι το διάσπαρτο πλαστικό θα βρίσκεται επ’ αόριστον εκτεθειμένο στο περιβάλλον και θα παραμένει ανέπαφο μέχρι κάποιος να το περισυλλέξει.

Οι ερευνητές στο πρόγραμμα που εκπόνησε το «Αρχιπέλαγος» επισημαίνουν ότι «η πεποίθηση αυτή στερείται ουσιαστικής βάσης καθότι αγνοούσαμε μέχρι σήμερα πως τα πλαστικά αλλάζουν σταδιακά μορφή μέσω των αλλοιώσεων που υφίσταται κυρίως από τον ήλιο, τις συνεπαγόμενες υψηλές θερμοκρασίες και το αλάτι.

Μέχρι να εξαφανιστούν τα συγκεκριμένα πλαστικά από προσώπου Γης, έχουν κάνει ήδη την εμφάνισή τους μέσω των μικροσκοπικών πλαστικών ινών σε εκατοντάδες ζωντανούς οργανισμούς».

Τα εκτεθειμένα πλαστικά αποσυντίθενται με πιο γρήγορο ρυθμό το καλοκαίρι και κατά συνέπεια γίνονται και πιο επικίνδυνα, καθώς μετατρέπονται σε μικροσκοπικές πλαστικές ίνες.

«Οι συνέπειες για το περιβάλλον γίνονται μη αναστρέψιμες, γιατί δεν υφίσταται αντιμετώπιση του προβλήματος μετά τη διάσπαση των πλαστικών, ενώ για την υγεία μας κρίνονται πέραν του δέοντος ανησυχητικές, γιατί τα μικροπλαστικά θα έχουν ήδη καταλάβει μεγαλύτερη θέση στην τροφική αλυσίδα», λένε οι ερευνητές.

Tο κύμα μετατρέπει τα πλαστικά πολύ γρήγορα σε μικρά κομμάτια

«Μέχρι πρόσφατα είχαμε την αντίληψη ότι η ρύπανση από πλαστικό παραμένει στο περιβάλλον για χρόνια. Αυτό όμως δεν είναι η πραγματικότητα», λέει η κ. Αναστασία Μήλιου, εκπρόσωπος του «Αρχιπελάγους». «Με την επίδραση του κύματος βλέπουμε ότι είναι θέμα μηνών για να διασπαστεί ένα απόρριμμα σε μικρά κομμάτια. Αυτά καταλήγουν σε ίνες που δεν είναι ορατές, αλλά επιβαρύνουν το οικοσύστημα και τη δημόσια υγεία, καθώς δεν είναι καλό να καταλήγουν στον ανθρώπινο ιστό οι ίνες πλαστικού».

Από την πλευρά του ο κ. Νίκος Κατσαρός, επιστημονικός συνεργάτης στον «Δημόκριτο», υπογραμμίζει ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από τα λεγόμενα συμβατικά πλαστικά, εκείνα που έχουν ως πρώτη ύλη το πετρέλαιο και περιέχουν επίσης πολυαιθυλένιο ή πολυπροπυλένιο.

«Τα συμβατικά πλαστικά είναι τα πιο επικίνδυνα, διότι δεν διασπώνται πλήρως και ως μικρο-ίνες παραμένουν στο περιβάλλον. Η μακροχρόνια συσσώρευση στον άνθρωπο θα είναι αρνητική δεδομένου ότι όσο περισσότερο πολλαπλασιάζονται αυτές οι μικρο-ίνες τόσο περισσότερο ρυπογόνο φορτίο μεταφέρουν στο οικοσύστημα και στον άνθρωπο από μικροργανισμούς που συσσωρεύονται στον ανθρώπινο ιστό».

Αμεσα, πρωτοβουλίες των τοπικών κοινωνιών

Το «Αρχιπέλαγος» ζητεί... αλλαγή πλεύσης προκειμένου οι δράσεις να μην περιορίζονται σε «όψιμες καλοκαιρινές εξορμήσεις». Οπως υπογραμμίζει η οργάνωση, «η καμπάνια που συνοδεύει την έναρξη της καλοκαιρινής σεζόν και προτρέπει τους πολίτες σε γενική εκστρατεία καθαρισμού των παραλίων από σκουπίδια στερείται ουσιαστικής και λογικής βάσης.

Εκτός αν το ζητούμενο είναι ο καθαρισμός τους για λόγους αισθητικούς και εμπορικούς. Για να μην κάνουμε διακοπές αγκαλιάζοντας κάθε λογής σκουπίδι και να εμφανίζουμε έξωθεν μια εικόνα πλασματική, με καθαρή την αυλή του σπιτιού μας (πολυσύχναστες παραλίες) και βρώμικο μέχρι λιποθυμίας τον ακάλυπτό μας (τις απόμερες και μη εμπορικά αξιοποιήσιμες παραλίες). Το πρόβλημα είναι στην πόρτα μας και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε με συντονισμένες πρωτοβουλίες των τοπικών κοινωνιών, ενεργοποιώντας ταυτόχρονα τον παράγοντα ατομική ευθύνη και ξεπερνώντας τη φυσική και πνευματική μας σκλήρυνση. Τα πλαστικά στις παραλίες, αλλά και σε κάθε οικοσύστημα της θάλασσας και της στεριάς, δεν είναι μέρος του τοπίου, αποτελούν παράσιτα που πρέπει να αποβάλλονται».

Mε 50 επιστήμονες και εξοπλισμένα εργαστήρια

Το «Αρχιπέλαγος» διαθέτει 50 εθελοντές και συνεργαζόμενους επιστήμονες που δραστηριοποιούνται στις βάσεις που λειτουργούν σε Σάμο και Ικαρία, καθώς και στους ερευνητικούς σταθμούς στους Αρκιούς, το Μαράθι και τους Φούρνους. Η ΜΚΟ συνεργάζεται με πανεπιστήμια του εξωτερικού αλλά και της Ελλάδας, όπως τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Πάτρας, Ιωαννίνων, Θράκης και Αιγαίου. Στις εγκαταστάσεις του λειτουργούν εξοπλισμένα εργαστήρια για μελέτη της ποιότητας των υδάτων, για ανάλυση ποιότητας χώματος, για τη φαρμακευτική χρήση θαλάσσιων ειδών και για μελέτη της ρύπανσης.

«Η χρηματοδότηση της οργάνωσης προέρχεται από χορηγίες εταιρειών και η ενίσχυση κατευθύνεται σε συγκεκριμένες δράσεις και εξοπλισμό», λέει η κ. Μήλιου, η οποία έχει χριστεί «πρέσβειρα περιβάλλοντος» της Ελλάδας στην ΕΕ. «Ως ΜΚΟ δεν παίρνουμε χρήματα από το κράτος, ενώ τα έξοδά μας καλύπτονται από εκπαιδευτικά προγράμματα που προσφέρουμε κυρίως σε πανεπιστήμια του εξωτερικού». Κάθε χρόνο στο «Αρχιπέλαγος» έρχονται περίπου 200 φοιτητές για πτυχιακές και μεταπτυχιακές έρευνες.

TA AΠOTEΛEΣMATA: «Πουθενά δεν είχαμε μηδενική καταγραφή»

«Ανάμεσα στα 110 σημεία στα οποία εξελίχθηκε η έρευνα, οι υψηλότερες συγκεντρώσεις καταγράφηκαν στη Ρόδο, την Ικαρία και την Αττική, ενώ οι χαμηλότερες στη Χαλκιδική. Μετρήσεις έγιναν επίσης σε: Σίφνο, Μήλο, Λήμνο, Κρήτη (Χανιά), Μεσολόγγι, Ναύπακτο κ.ά.», λέει η κ. Αναστασία Μήλιου. «Πουθενά δεν είχαμε μηδενική καταγραφή. Απ’ όπου κι αν πήραμε δείγματα ιζημάτων, αλλού περισσότερο, αλλού λιγότερο, εντοπίστηκαν μικροπλαστικές ίνες», τονίζουν οι ερευνητές της οργάνωσης.