Το 1949 έγινε μια πραγματική επανάσταση. Ανατράπηκε η παλιά άρχουσα τάξη των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών που είχε σταθεί ανίκανη έστω να εξασφαλίσει την εδαφική ενότητα της χώρας.

Η επανάσταση του 1949 απάλλαξε τη Κίνα από τους μεγάλους γαιοκτήμονες και τους ιμπεριαλιστές που την είχαν κομματιάσει. Ομως, δεν ήταν μια σοσιαλιστική επανάσταση με την εργατική τάξη να παίρνει την εξουσία με τα συλλογικά, δημοκρατικά της όργανα γεννημένα στον αγώνα. Ο «Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός» ήταν η ενσάρκωση της επανάστασης, ένας στρατός εκατομμυρίων. Ομως, δεν ήταν οι αγρότες αυτοί που πήραν την εξουσία. Την πήραν αυτοί που τους διοικούσαν και τους ένωναν, ένα στρώμα διανοούμενων συσπειρωμένων στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας. Για τον Μάο Τσε Τουνγκ και το Κόμμα του, ο στόχος ήταν η οικοδόμηση ενός ισχυρού κράτους, μιας σύγχρονης βιομηχανικής και στρατιωτικής δύναμης που θα έβαζε την Κίνα στο κλαμπ των ισχυρών του κόσμου.

Το μοντέλο ήταν η Ρωσία του Στάλιν. Η Ρωσία έκανε άλματα τη δεκαετία του 30 και του 40 με ιλιγγιώδεις ρυθμούς ανάπτυξης, την οικοδόμηση βαριάς βιομηχανίας και ενός πανίσχυρου στρατού. Για να το κατορθώσει αυτό η ρώσικη γραφειοκρατία κήρυξε τον πόλεμο στο βιοτικό επίπεδο και τα δικαιώματα της εργατικής τάξης και των αγροτών.  

Η Κίνα του 1950 ήταν πολύ πιο πίσω από την Ρωσία του ’30. Για την ακρίβεια, πίσω και από την προεπαναστατική Ρωσία ή την Ινδία. Αυτό που χτιζόταν στην Κίνα από τη δεκαετία του ’50 ήταν ο κρατικός καπιταλισμός. Το ΚΚΚ έβαλε στόχο η Κίνα να γίνει πυρηνική δύναμη σε λίγα χρόνια, όταν ακόμα στην ύπαιθρο κυριαρχούσε το ξύλινο αλέτρι. Οταν το 1964 ο στόχος επετεύχθη, η παραγωγή της πρώτης πυρηνικής βόμβας απαίτησε το ένα τέταρτο της ηλεκτρικής ενέργειας που παρήγαγε η χώρα.  

Αυτή η πορεία έφερε το κινέζικο καθεστώς σε τροχιά σύγκρουσης με την Ρωσία. Ο Στάλιν έτσι κι αλλιώς δεν εμπιστευόταν ποτέ το κινέζικο κόμμα, γιατί έπαιρνε τη δύναμή του από τον έλεγχο μεγάλων κομματιών της Κίνας στις δεκαετίες του ’30 και του ’40 κι όχι από τους διορισμούς της Μόσχας. Η Ρωσία βοήθησε το «αδελφό» κόμμα ότσν πήρε την εξουσία. Αλλά ο στόχος ήταν να μετατρέψει την Κίνα σε ένα «παράρτημα» της Ρώσικης οικονομίας όπως είχε κάνει με τα καθεστώτα της ανατολικής Ευρώπης. Το κινέζικο καθεστώς είχε άλλη γνώμη. Αυτό ήταν το πραγματικό υπόβαθρο της «σινο-σοβιετικής ρήξης» στα τέλη της δεκαετίας του ’50 κι όχι ότι το Κινέζικο ΚΚ ήταν πιο «επαναστατικό» από το «ρεβιζιονιστικό» καθεστώς της Ρωσίας.  

Aλμα  

Το «Μεγάλο Αλμα προς τα μπρος» το 1958-60 ήταν η προσπάθεια να επιτευχθεί ο στόχος της ‘ανάπτυξης» με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Ο Μάο δήλωσε: «Με έντεκα εκατομμύρια τόνους ατσάλι του χρόνου και άλλα δεκαεφτά την χρονιά που θα ακολουθήσει ο κόσμος θα τρανταχτεί. Αν φτάσουμε τα σαράντα εκατομμύρια τόνους σε πέντε χρόνια, θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την Βρετανία σε εφτα!»

Αυτή η έφοδος κατέληξε σε φιάσκο για το καθεστώς και σε τραγωδία για τους εργάτες και τους αγρότες. Στα εργοστάσια οι εργάτες υποχρεώθηκαν να δουλεύουν 12ωρα, διαδοχικές βάρδιες, σχεδόν μέχρι εξόντωσης. Αλλά όσο πιο εντατικά δούλευαν άνθρωποι και μηχανές τόσο πιο γρήγορα καταπονούνταν. Στην ύπαιθρο οι αγρότες στοιβάχτηκαν σε «Λαϊκές Κομμούνες» κατά το πρότυπο της κολλεκτιβοποίησης στη Ρωσία του ’30. Επρεπε όχι μόνο να αυξήσουν την αγροτική παραγωγή αλλά και να συμβάλουν στη βιομηχανία. Εκατομμύρια σπρώχτηκαν σε πρόχειρα εργοστάσια παραγωγής ατσαλιού. Αποδείχτηκε μια τεράστια σπατάλη. Η αγροτική παραγωγή έπεσε, ο λιμός άρχισε να χτυπάει τεράστιες περιοχές. Η Κίνα αναγκάστηκε να εισάγει τεράστιες ποσότητες σιταριού από τον Καναδά και την Αμερική.  

Το «Μεγάλο Αλμα» παραλίγο να γίνει προς τα πίσω κι όχι προς τα μπρος. Τα επόμενα χρόνια το καθεστώς προσπάθησε να χαλαρώσει κάπως τις αφόρητες πιέσεις για τρελούς ρυθμούς ανάπτυξης. Οι συζητήσεις κι οι συγκρούσεις για το δρόμο που έπρεπε να ακολουθήσει ο κινέζικος κρατικός καπιταλισμός έδιναν κι έπαιρναν στην άρχουσα τάξη και το αποτέλεσμα ήταν ότι ο Μάο βρέθηκε στην γωνία. Ηταν ακόμα ο «μεγάλος τιμονιέρης» αλλά όλο και περισσότερο έμοιαζε σαν μια συμβολική φιγούρα. Η «Πολιτιστική Επανάσταση» ήταν μια προσπάθεια να αντιστραφούν αυτοί οι συσχετισμοί.  

Ο Μάο αποφάσε να αντεπιτεθεί. Ανακάλυψε όμως ότι ήταν πραγματικά απομονωμένος. Οταν το φθινόπωρο του 1965 προσπάθησε να δημοσιεύσει ένα άρθρο του στις κεντρικές εφημερίδες του Πεκίνου δεν βρήκε καμιά ανταπόκριση. Το άρθρο δημοσιεύτηκε σε ένα άσημο λογοτεχνικό περιοδικό της Σαγκάης. Για τον Μάο αυτή η στάση σήμαινε ότι «το κεντρικό Υπουργείο Προπαγάνδας είναι το Παλάτι του Πρίγκιπα της Κόλασης». Χρειαζόταν μια «πολιτιστική επανάσταση».  

Το Μάη του 1966 ο Μάο κατήγγειλε τους εχθρούς του στην ηγεσία που «ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμο» κι είναι «κακοί χαρακτήρες». Στο Πεκίνο πέτυχε σχεδόν αμέσως αυτό το στόχο. Ομως, για να τα καταφέρει σε ολόκληρη την απέραντη χώρα, χρειάζονταν κάτι πολύ περισσότερο από τον στενό κομματικό μηχανισμό. Ο Μάο και οι σύμμαχοί του έψαχναν να βρουν ένα «μοχλό» που θα υποχρεώσει τους αντιπάλους τους να υποταχθούν. Οι διαμάχες στην άρχουσα τάξη γέννησαν ένα ρήγμα, και η μια πτέρυγα προσπάθησε να ενισχύσει την θέση της απευθυνόμενη στους «από κάτω».  

Το πιο πρόσφορο ακροατήριο ήταν η νεολαία –κι ιδιαίτερα οι φοιτητές κι οι μαθητές. Προφανώς τα συνθήματα που θα τους κινητοποιούσαν δεν θα μπορούσαν να ήταν τα «εκατομμύρια τόνοι ατσαλιού» του 1958. Κάθε τέτοια αναφορά σε οικονομικά ζητήματα, θα μπορούσε να προκαλέσει «δυσάρεστες» ερωτήσεις για την κοινωνική ανισότητα, τις οικονομικές αποτυχίες και το ποιος φορτωνόταν το κόστος τους. Ετσι, η επίσημη φρασεολογία της «Πολιτιστικής Επανάστασης» είχε να κάνει με την «επαναστατική θέληση» την «πάλη ενάντια στον οικονομισμό», τον «παραγωγισμό» και πολλά άλλα. Είναι ειρωνικό, ο Μάο που τον Γενάρη του 1965 δήλωνε ότι «πρέπει να ξεπεράσουμε κάθε χώρα σε ατομικές βόμβες και υδρογονοβόμβες όποιο κι αν είναι το κόστος», να εκτοξεύει μύδρους ενάντια στον «οικονομισμό».  

Οι εκκλήσεις του Μάο βρήκαν πρόσφορο έδαφος στην νεολαία. Τα απολιθωμένα καταπιεστικά προγράμματα σπουδών, οι άθλιες συνθήκες σε πολλά πανεπιστήμια, η καθημερινή καταπίεση των στελεχών μέσα κι έξω από το πανεπιστήμιο, όλη αυτή η ασφυκτική ατμόσφαιρα είχε δημιουργήσει ένα εκρηκτικό μείγμα: να επιτεθούμε στα αρχηγεία; Να ξηλώσουμε όσους ακολουθούν τον καπιταλιστικό δρόμο; Επιτέλους, σκέφτονταν.  

Φοιτητές  

Οι σχολές έκλεισαν ουσιαστικά και εκατομμύρια φοιτητές άρχισαν να μετακινούνται προς το Πεκίνο, για να δουν τον «Μεγάλο Τιμονιέρη». Ετσι γεννήθηκε το κίνημα των «Ερυθροφρουρών» δεκάδες οργανώσεις που ρίχνονταν στη μάχη να εφαρμόσουν με το δικό τους τρόπο τις αρχές της «Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης».

Ομως, σύντομα η κατάσταση άρχισε να ξεφεύγει από τον έλεγχο του Μάο, των συμμάχων του και όλης της άρχουσας τάξης. Πρώτον, γιατί οι αντίπαλοί τους δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια. Εφτιαξαν τις δικές τους «ερυθροφρουρές». Σε πολλές περιοχές της χώρας ξέσπασαν ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στις αντίπαλες οργανώσεις και το στρατό. Συγκρούσεις που επιστρατεύονταν από αυτοσχέδια πυροβόλα μέχρι αντιεροπορικές ρουκέτες...Αλλά το πιο εφιαλτικό για την άρχουσα τάξη ήταν η ανάδυση ενός άλλου παράγοντα.

Μπορεί η «επανάσταση» να κηρυσσόταν «προλεταριακή» αλλά οι σαφείς οδηγίες του Μάο ήταν πως οι εργάτες πρέπει να αφοσιώνονται στα παραγωγικά τους καθήκοντα και να «κάνουν την επανάσταση στον ελεύθερο χρόνο τους». Ομως, οι εργάτες άρχισαν να κινούνται ακολουθώντας το παράδειγμα των φοιτητών.  

Πολλές από τις ομάδες των ερυθροφρουρών είχαν αρχίσει να πλαισιώνονται από εργάτες. Στη Σαγκάη, τον Γενάρη του 1967 οι «εποχικοί» και «πάρτ-ταιμ» εργάτες που δούλευαν με άθλιους μισθούς ξεκίνησαν απεργίες και διαδηλώσεις. Σύντομα οι απεργίες απλώθηκαν σε όλες τις μεγάλες βιομηχανίες της επαρχίας με τους σιδηροδρομικούς να μεταδίδουν τον «ιό». Στα τέλη του Γενάρη, οργανώσεις ερυθροφρουρών και εργατών κατέλαβαν το Δημαρχείο και ανακήρυξαν την Κομμούνα της Σαγκάης. Στις 4 Φλεβάρη έστειλαν εκπροσώπους στο Μάο περιμένοντας να εγκρίνει τη κίνησή τους. Η απάντηση ήταν ένας κουβάς κρύο νερό. Και χειρότερα θα ακολουθούσαν.  

Με τη χώρα σε κατάσταση ακυβερνησίας, με το κομματικό μηχανισμό διαλυμένο και παραλυμένο, ο στρατός με εντολή του Μάο ανέλαβε να «αποκαταστήσει την τάξη». Από το καλοκαίρι του 1967 μέχρι και το 1968 κράτησε αυτή η αναταραχή. Σε κάθε πόλη σχηματίζονταν «τριπλές επιτροπές» από στρατιωτικούς, κομματικά στελέχη και κρατικούς αξιωματούχους –πολλοί από αυτούς μόλις ένα χρόνο πριν σέρνονταν στους δρόμους σαν οπαδοί του «καπιταλιστικού δρόμου» και εκφραστές των «αστικών αξιών».  

Το τζίνι είχε ξεφύγει από το μπουκάλι κι η επανάσταση απειλούσε να γίνει πραγματικά προλεταριακή. Προς αυτή την κατεύθυνση άρχισαν να κινούνται μια σειρά οργανώσεις ερυθροφρουρών, που ονομάστηκαν σχηματικά η «υπεραριστερά». Οργανώσεις σαν τον «Μεγάλο Εξεγερμένο Στρατό της 22 Απρίλη» στο Κανγκσί, το «Κογκρέσσο των Ερυθροφρουρών» στο Πεκίνο, την «Κόκκινη Σημαία» στη Σαγκάη.

Η οργάνωση που έκανε τα περισσότερα βήματα προς μια μαρξιστική επαναστατική ανάλυση της κινέζικης κοινωνίας και των καθηκόντων που έμπαιναν μπροστά στο κίνημα που είχε ξεσπάσει ήταν η Σεγκ-Βου-Λιεν (που σημαίνει Επαρχιακή Επαναστατική Επιτροπή). Στην πραγματικότητα ήταν ένας σχηματισμός όπου αντιπροσωπεύονταν 20 οργανώσεις ερυθροφρουρών και εργατών στην επαρχία Χουνάν. Η εμφάνιση της Σεγκ-Βου-Λιεν αντιμετωπίστηκε με σκληρές καταγγελίες. Τον Γενάρη του 1968, ο Τσου Εν Λαι, δεξί χέρι του Μάο εκείνη την εποχή, μίλησε σε μια συγκέντρωση στη πρωτεύουσα της επαρχίας Τσαγκτσά όπου κατήγγειλε την «αντεπαναστατική τροτσκιστική οργάνωση». Το γιατί, το δείχνουν μερικά αποσπάσματα από το μανιφέστο της Σεγκ-Βου-Λιεν, με τίτλο «Που βαδίζει η Κίνα».  

Προνόμια  

«Πραγματικά πιστεύουμε ότι το 90% των στελεχών πρέπει να παραμεριστούν...Κι αυτό επειδή συνιστούν μια παρακμάζουσα τάξη με τα δικά της συμφέροντα. Η σχέση τους με το λαό άλλαξε, από ηγέτες που οδηγούσαν στο παρελιθόν, σε μια σχέση εκμεταλλευτών-εκμεταλλευόμενων, καταπιεστών και καταπιεζόμενων.

Τα ειδικά προνόμια και οι υψηλοί μισθοί της τάξης των «κόκκινων» καπιταλιστών χτίστηκαν πάνω στη βάση της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης των πλατιών μαζών του λαού. Για να πραγματοποιηθεί η «Λαϊκή Κομμούνα της Κίνας» είναι αναγκαίο να ανατρέψουμε αυτή την τάξη...  

Η ανάπτυξη και η ένταση αυτών των αντιθέσεων επιβάλει ότι η κοινωνία χρειάζεται μια ακόμα βαθύτερη αλλαγή: την ανατροπή της εξουσίας της γραφειοκρατικής αστικής τάξης, συστηματικό τσάκισμα της παλιάς κρατικής μηχανής, την κοινωνική επανάσταση, την αναδιανομή του πλούτου και της εξουσίας, την εγκαθίδρυση μιας νέας κοινωνίας της ‘Λαϊκής Κομμούνας της Κίνας’.  

Στον αγώνα για την κατάληψη της εξουσίας πρέπει να εφαρμοστεί η μαρξιστική αρχή του τσακίσματος της παλιάς κρατικής μηχανής. Το σύστημα της εκμετάλλευσης και της γραφειοκρατίας πρέπει να διαλυθεί ολοκληρωτικά...Η πραγματική επανάσταση δεν έχει αρχίσει ακόμα. Το προλεταριάτο μπορεί να χάσει σε αυτή την επανάσταση μόνο τις αλυσίδες του. Αλλά μπορεί να κερδίσει το κόσμο ολόκληρο. Ας τρέμει η γραφειοκρατική άρχουσα τάξη μπροστά στη σοσιαλιστική επανάσταση. Η Κίνα του αύριο θα είναι ο κόσμος της ‘Κομμούνας’».  

Η Σεγκ Βου Λιεν έβαζε στόχο όχι κάποια πρόσωπα που «έπαιρναν τον καπιταλιστικό δρόμο» αλλά ολόκληρη την άρχουσα τάξη του κρατικού καπιταλισμού στην Κίνα.  

Το 9ο Συνέδριο του ΚΚΚ κήρυξε την λήξη της «Πολιτιστικής Επανάστασης». Ισως είναι η πρώτη και τελευταία επανάσταση στην ιστορία που τερματίζεται με αποφάσεις συνεδρίων...Στην πραγματικότητα, η άρχουσα τάξη της Κίνας χρειάστηκε χρόνια για να συνέλθει από το μεγάλο κλονισμό της έκρηξης του 1966-1969.