«Πού είναι η ζωή που χάσαμε με την επιβίωση; Πού είναι η γνώση που χάσαμε με την εκπαίδευση; Πού είναι η τέχνη που χάσαμε με την τεχνολογία;»

Οι στίχοι αυτοί του Άγγλου ποιητή Τόμας Στερνς Έλιοτ, αν και έχουν γραφτεί πολύ πριν την εποχή της πληροφορίας και της πληροφορικής, μοιάζουν κομμένοι και ραμμένοι στα μέτρα της κοινωνίας μας και της ζωής μας. Και αν κάποιος έχει αντίρρηση ας κοιτάξει και ας διακρίνει τα χιλιάδες αόρατα δεσμά που έχουν εξυφανθεί γύρω του και στα αναρίθμητα χρυσωμένα χάπια που καταπίνει καθημερινά.

Τα ονόματά τους λατρεύονται και μερικά από αυτά είναι «άνεση», «μόδα», «ενημέρωση», «επιτυχία», «γοητεία», «τεχνολογία». Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε δεκάδες ακόμα, όπως θα μπορούσαμε να απαριθμήσουμε και τις αγγλόφωνες εκδοχές τους («trendy», «comfort», «look», «appeal», «tech» κ.λπ.) ων ο αριθμός ουκ έσται τέλος. Αλλά ο σκοπός μας δεν είναι αυτός. Είναι να κατανοήσουμε την κατάσταση ομηρίας στην οποία βρισκόμαστε και –ίσως- να αναζητήσουμε κάποιες διεξόδους. Ας δούμε λοιπόν τα κατεξοχήν κοινωνικά σύνδρομα που υφαίνουν τα αόρατα δεσμά τους πάνω μας.

Το σύνδρομο της επιτυχίας. Όλοι θέλουμε να πετύχουμε. Η επιτυχία όμως σχετίζεται πάντα με έναν σκοπό που έχουμε θέσει. Δεν υπάρχει λοιπόν επιτυχία γενικά και αόριστα. Δεν πετυχαίνω εγώ. Πετυχαίνω εγώ κάτι. Η διαφορά είναι τεράστια. Αφαιρώντας το μικρό αυτό «κάτι» μπορεί να θεωρείται επιτυχημένος και εκείνος που δεν έχει επιτύχει... τίποτα, αφού δεν υπάρχει ανάγκη επίδειξης έργου αλλά ενός  «αποτελέσματος» τόσο ακαθόριστου που μπορεί να αποτιμηθεί μόνο με τα πιο πρόσκαιρα αγαθά: τα υλικά. Επειδή όμως αυτά τα αγαθά έχουν αναχθεί σε μέτρο για τα πάντα, ακόμα και για την ηθική συγκρότηση και την προσωπική αξία κάθε ατόμου, όλοι έχουμε αποδυθεί σε ένα αέναο κυνήγι της υλικής ευμάρειας ώστε να αποκτήσουμε μέσω αυτής προσωπική, συναισθηματική, πολλές φορές και ερωτική ζωή. Το αποτέλεσμα; Το ξέρουμε όλοι. Πού είναι η ζωή που χάσαμε με την επιβίωση;

Το σύνδρομο της διασημότητας. Αν και στην ουσία πρόκειται για παραλλαγή του συνδρόμου της επιτυχίας, το αναφέρουμε ξεχωριστά λόγω του ειδικού βάρους που έχει για την εποχή μας. Όποιος ανοίξει την τηλεόραση στα «πρωινάδικα», στα ριάλιτι σόου και στα παιχνίδια τύπου «Big Brother» έχει ολοζώντανη την ακραία εικόνα αυτού του σύνδρομου. Η μη ακραία εικόνα του όμως υπάρχει μέσα στην ψυχή όλων μας. Γίνε γνωστός. Ξεχώρισε και θα πετύχεις. Όλα επιτρέπονται για να ξεχωρίσεις. Υπάρχει αποτέλεσμα; Προσπαθούν να μας πείσουν πως ναί και, όντως, θα αναγνωρίσουμε ότι, με τους κανόνες που παίζεται το παιχνίδι, υπάρχει κάποιο «αποτέλεσμα». Μόνο που πρόκειται για κάτι που μοιάζει με το «τέχνασμα της πριμαντόνας». Τι εννοούμε; Οι φιλόδοξες νέες σοπράνο είχαν –και εξακολουθούν να έχουν- έναν εξασφαλισμένο τρόπο να διακριθούν γρήγορα. Όταν τραγουδούσαν μαζί με μια παλιά ντίβα ανέβαζαν τη φωνή τους μια οκτάβα επάνω, υποχρεώνοντας την ντίβα, για να τις ακολουθήσει και να μη φανεί φάλτσα, να ανεβεί κατά δύο οκτάβες με κίνδυνο να σπάσει η φωνή της και να καταστραφεί η καριέρα της. Παιχνίδι ριψοκίνδυνο που όταν πετύχαινε εξασφάλιζε την επιτυχία για τη νέα πριμαντόνα. Μόνο που το νόμισμα έχει δύο πλευρές. Η Μαρία Κάλλας που ξεκίνησε έτσι τη λαμπρή καριέρα της «ξεφτιλίστηκε» με αυτόν τον τρόπο από μια νεαρή πριμαντόνα στο Τόκιο στη δύση της καριέρας της.

Το σύνδρομο της μόδας. Μόδα παντού. Στο ντύσιμο, στο λεξιλόγιο, στη συμπεριφορά, στη σωματική κατασκευή, στις ιδέες, ακόμα και στο τι τρώμε και πώς το τρώμε, ακόμα και στο πώς κάνουμε έρωτα. Φαίνεται ότι ζούμε σαν μαριονέτες που κάποιοι κινούν τα αόρατα νήματά μας. Θέλουμε να είμαστε «in» και «trendy» σε όλα μας και για να το πετύχουμε παπαγαλίζουμε τις ίδιες «μοδάτες» λέξεις με χιλιάδες (εκατομμύρια;) άλλους, υιοθετούμε τα ίδια «cool» πρότυπα συμπεριφοράς, πάμε στα γυμναστήρια και κάνουμε μυϊκή ενδυνάμωση ενώ πριν λατρεύαμε το θεό του αερόμπικ, τρώμε «μεσογειακά», «κινέζικα» ή απλώς «γρήγορα», κάνουμε σεξ «ταντρικό», «σεισμικό» ή ό,τι άλλο μας πουν ότι είναι «χάι» -αποφεύγοντας πάντως συστηματικά να κάνουμε έρωτα- με τα προφυλακτικά τάδε μάρκας και τάδε αρώματος. Όσο για τις ιδέες; Τα έχει πει όλα μια παλιά γελοιογραφία του Μητρόπουλου στην οποία ένας νεαρός γράφει στον τοίχο το σύνθημα «Κάτω οι πολυεθνικές» ενώ φοράει και χρησιμοποιεί τα πιο προβεβλημένα προϊόντα ακριβώς των «επάρατων» πολυεθνικών.

Το σύνδρομο της τεχνολογίας. Πόσοι από όσους χρησιμοποιούν κινητά τα έχουν πραγματικά ανάγκη; Πόσοι από αυτούς που τα χρειάζονται έχουν ανάγκη τις διάφορες «ευκολίες» (φαξ, σύνδεση με Ίντερνετ κ.λπ.) που έχει το κινητό τους; Πόσα κομπιούτερ που έχουν αγοράσει γονείς για τα παιδιά τους χρησιμοποιούνται για κάτι άλλο εκτός από παιχνίδια; Πόσα κομπιούτερ εν χρήσει παίζουν ρόλο διαφορετικό απ’ αυτόν της ταπεινής γραφομηχανής; Για όποιον υπομειδιάσει και ετοιμαστεί να πει ότι δεν μπορούμε να μη συμβαδίσουμε με την εποχή μας, του υπενθυμίζουμε ότι σκοπός της τεχνολογίας είναι να εξυπηρετεί τον άνθρωπο και όχι το αντίστροφο. Μπορούμε να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία όταν αυτή καλύπτει πραγματικές ανάγκες μας. Μπορούμε να κάνουμε και χωρίς αυτήν όταν δεν μας προσφέρει τίποτα εκτός από μια επίπλαστη «άνεση». Στον τομέα της ιατρικής τα πράγματα είναι ακόμα πιο «άγρια». Για πόσες από τις υπερσύγχρονες μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας (λέιζερ κ.λπ.) ξέρουμε τις παρενέργειες; Για ελάχιστες ή για καμία. Παρ’ όλα αυτά, αν κάποιος πει ότι θα κάνει αφαίρεση πέτρας του νεφρού με την κλασική εγχείριση ή ότι θα περιμένει να πέσει φυσικά όλοι θα τον κοιτάξουν σαν παράξενο ζώο και θα πουν: «Γιατί δεν κάνεις λιθοτριψία;»

Το σύνδρομο της ενημέρωσης. «Τα μάθατε;» Η συνέχεια αυτής της ρητορικής ερώτησης είναι συνήθως καθετί άσχετο με ό,τι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «νέα» ή είδηση: αν γδύθηκε η τάδε τηλεοπτική περσόνα ή τραγουδίστρια, ποιος σταρ της πίστας χώρισε με ποια μοντέλα και ούτω καθεξής. «Καλά, πού ζεις;» Η απαξιωτική αποστροφή για όποιον δεν έκανε το χατίρι στους καναλάρχες και άλλους δυνάστες της διανοητικής μας υγείας να τον περάσουν από τη συνηθισμένη πλύση εγκεφάλου. Αν μάλιστα κάποιος θελήσει να μιλήσει σοβαρά για κάποιο έστω από αυτά τα θέματα, τότε κινδυνεύει να δεχτεί την παρατήρηση ότι... χαλάει τη συζήτηση ή ότι είναι... «σπαστικός». Δυστυχώς έτσι είναι τα πράγματα. Η υπερπληροφόρηση (κομψός όρος για να εκφραστεί η σκουπιδοπληροφόρηση, η παραπληροφόρηση ή η απο-πληροφόρηση) είναι «must». Και αυτό το «must» είναι ο πιο μεγάλος δυνάστης του σύγχρονου ανθρώπου όχι μόνο για την ενημέρωση, αλλά για τα πάντα. Σε σημείο που θα ήταν επιτυχές ο άνθρωπος της εποχής μας να ονομαστεί (κατ’ αναλογία του homo erectus και του homo sapiens ως homo must ή άνθρωπος ανδράποδο!

Υπάρχει ελπίς; Και όμως υπάρχει. Μην πάει το μυαλό σας σε δράση πολιτικών, δημιουργία θεσμών και άλλα τέτοια. Ο ίδιος ο οργανισμός μας αντιστέκεται σε όλα αυτά τα παρά φύση δεσμά που του επιβάλλουν κάποιοι «προς ίδιον όφελος», όπως θα έλεγαν και οι νομικοί. Η πιο συνηθισμένη αντίδρασή του είναι να... διαγράφει προσωρινά από τη μνήμη μας διάφορα «αρχεία». Δεν σημαίνει ότι διαγράφει επιλεκτικά τα «σκουπίδια». Όχι. Απλώς όταν η κοινωνία προσπαθεί να μας γεμίσει με ένα σωρό άχρηστα δεδομένα, ο εγκέφαλός μας διαγράφει ορισμένα «αρχεία» ώστε να έχει χωρητικότητα η μνήμη. Αυτή η υγιής αντίδραση του οργανισμού παλιότερα θεωρούνταν προοίμιο της νόσου Αλτσχάιμερ, αλλά σήμερα δεν αντιμετωπίζεται έτσι. Σύμφωνα με την ψυχίατρο στην ιατρική σχολή του Χάρβαρντ Αναλίζ Πόντιους «η μερική απώλεια της μνήμης είναι μέρος της φυσικής λειτουργίας της μνήμης», γιατί «αν δεν διαγράφαμε κάποιους από τους ήχους, τα θεάματα και τις εντυπώσεις που βομβαρδίζουν τον εγκέφαλό μας κάθε ημέρα θα τρελαινόμασταν».

Η αμφίδρομη δράση. Με ποια κριτήρια όμως ο εγκέφαλος κάνει τις «διαγραφές» του; Με τα κριτήρια που κι εμείς ανανεώνουμε τον τηλεφωνικό μας κατάλογο. Διαγράφουμε τα ονόματα και τα τηλέφωνα που χρησιμοποιούμε ελάχιστα ή καθόλου. Από αυτό μπορούν να εξηγηθούν και τα διαφορετικά ενδιαφέροντα μεταξύ των φύλων και γενικά ατόμων με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο, εφόσον ο κανόνας χρήσεως-αχρησίας στη μνήμη επηρεάζει αποφασιστικά τη συμπεριφορά των ανθρώπων.

Συμπέρασμα; Όσο περισσότερο ασχολούνται οι άνθρωποι με «σκουπίδια» τόσο το μυαλό τους γίνεται σκουπίδι. Άρα:

Μια αποτοξίνωση από τα «trendy» και μια ενασχόληση με θέματα ουσίας, αποτελεί όρο απαράβατο για να μπορέσει το μυαλό μας να μη διαγράψει ό,τι χρειαζόμαστε πραγματικά.

Η οξυγόνωση του εγκεφάλου παίζει ουσιαστικό ρόλο στην ικανότητά του να αποθηκεύει δεδομένα. Αυτό απέδειξε έρευνα των καθηγητών Σόλεϊ και Μος του τμήματος ψυχολογίας του πανεπιστημίου Northumbria. Ο βοηθός καθηγητής Τσαρλς Έμερι του πανεπιστημίου Ντιουκ επικροτεί: «Όπως με την άσκηση μπορούμε να βελτιώσουμε τον μεταβολισμό του σώματος, έτσι μπορούμε να βοηθήσουμε και τον νοητικό μεταβολισμό». Σχετικές ασκήσεις λοιπόν πρέπει να μπουν στο πρόγραμμα.

Δεδομένου ότι ο αδρανής τρόπος ζωής (διάβαζε: άραγμα μπροστά στην τηλεόραση, μετακίνηση μόνο με αυτοκίνητο και τα συναφή) προκαλεί το σύμπτωμα που ονομάζεται «γνωστική σύγχυση» και εκφράζεται με λανθασμένο τρόπο σκέψης ή δυσκολία σύνθετων συλλογισμών λόγω αργής επεξεργασίας νοητικών στοιχείων. Επιβάλλεται λοιπόν σωματική άσκηση, με προτιμότερη τον περίπατο ο οποίος ανανεώνει τις παραστάσεις μας και λειτουργεί αγχολυτικά (το άγχος είναι επίσης ένας παράγοντας που «χτυπά» στη μνήμη μας) σύμφωνα με τον δρ Στόμφορντ, διευθυντή του Τμήματος Προώθησης Υγείας του Πανεπιστημίου Λουίσβιλ Ντιβίζιον.

Προκειμένου για αναλγητικά, αντιβηχικά, αντιεμετικά, υπνωτικά και αντιδιαρροϊκά φάρμακα, διαβάστε προσεκτικά τις παρενέργειες και τις ανεπιθύμητες ενέργειες, γιατί μπορεί να έχουν επιπτώσεις στη διαύγεια και τη μνήμη σας.

Ελλαττώστε, όσο μπορείτε, τους καφέδες, τις κόκα-κόλες, τα σνακ και τα χάπια. Ο «χάι», γρήγορος και «εύκολος» τρόπος ζωής οδηγεί τον οργανισμό σε κατάρρευση και τη μνήμη σε μπλακάουτ.

Με λίγα λόγια, εφαρμόζοντας αυτές τις βασικές αρχές, κατορθώνετε να δημιουργήσετε μια αμφίδρομη δράση. Βοηθώντας τον εαυτό σας να αποφύγει τις παρενέργειες από τη φυσική δράση του οργανισμού μέσω της μνήμης εναντίον των σκουπιδιών και των δεσμών που δυναστεύουν τη ζωή μας, ταυτοχρόνως δημιουργούμε τις προϋποθέσεις για απομάκρυνση από τον ανθυγεινό τελικά (τόσο σωματικά όσο και πνευματικά) τρόπο ζωής που μας έχουν επιβάλει. Φυσικά, η πιο αποτελεσματική μέθοδος για να γλιτώσουμε από τα αόρατα δεσμά και τα χρυσωμένα χάπια είναι να συνειδητοποιήσουμε την ύπαρξή τους.