Θεωρείται ένα από τα πιο επικίνδυνα υλικά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος. Υπάρχει ακόμη και σήμερα στις οικοδομές, στις παλαιότερες σωληνώσεις ύδρευσης και θέρμανσης, στις πλάκες πολλών φούρνων, στα τακάκια των φρένων πολλών οχημάτων και αλλού.

Ο λόγος για τον αμίαντο, ένα συνδυασμό ορυκτών, η χρήση του οποίου έχει συνδεθεί με πλήθος σοβαρών ασθενειών αλλά και με μεγάλους κινδύνους για το περιβάλλον.

Οι αρνητικές επιπτώσεις του αμιάντου στην ανθρώπινη υγεία ήλθαν εκ νέου στην επιφάνεια έπειτα από την καταστροφή του Κέντρου Παγκόσμιου Εμπορίου στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. Η κατάρρευση των κτιρίων απελευθέρωσε στην ατμόσφαιρα μεγάλες ποσότητες σκόνης αμιάντου, οι οποίες επιβάρυναν όχι μόνο την υγεία των μελών των σωστικών συνεργείων αλλά και του συνόλου σχεδόν των κατοίκων. Ας δούμε, όμως, αναλυτικότερα τις αιτίες που καθιστούν τον αμίαντο ένα τόσο επικίνδυνο υλικό.

Τι είναι ο αμίαντος;

Πρόκειται για ένα συνδυασμό ορυκτών με βάση το πυρίτιο και το μαγνήσιο, τα οποία παρουσιάζουν ινώδη δομή. Οι ίνες του αμιάντου αντιστέκονται στη θερμότητα και τις χημικές ουσίες. Επίσης, μπορούν να μεταφερθούν σχεδόν οπουδήποτε μέσω του αέρα και να προκαλέσουν σοβαρές οργανικές βλάβες σε όποιον τις εισπνεύσει.

Για την τοξικότητα του αμιάντου ευθύνεται κατά κύριο λόγο ο σίδηρος, ο οποίος συνυπάρχει σε διάφορες ποσότητες ανάλογα με τη δομή του εκάστοτε ορυκτού, ο οποίος παίζει καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία των ελευθέρων ριζών. Οι ελεύθερες ρίζες είναι παραπροϊόντα του μεταβολισμού τα οποία έχουν πλήθος αρνητικών επιδράσεων στην ανθρώπινη υγεία. Η παρουσία του αμιάντου στα δομικά υλικά έχει αποτελέσει πονοκέφαλο για τους ειδικούς, καθώς η απομάκρυνσή του είναι δύσκολη και πολυδάπανη. Επιπλέον, το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο στις περιοχές γύρω από τα σημεία εξόρυξης του ορυκτού, αφού οι μικροσκοπικές του ίνες επικάθονται στο έδαφος, σε μεγάλες αποστάσεις, γεγονός που καθιστά πολύ δύσκολο το έργο της αφαίρεσής του και αφήνει πολύ μικρά περιθώρια για άλλες παρεμβάσεις.

Γιατί είναι τόσο επικίνδυνος;

Οι ίνες του αμιάντου είναι ευρέως διαδομένες στη φύση και διαθέτουν την ιδιότητα να επιπλέουν στο νερό. Μάλιστα, έχει υπολογιστεί ότι όλοι οι άνθρωποι σε κάποια στιγμή της ζωής τους έχουν εκτεθεί στο βλαβερό ορυκτό. Σύμφωνα με τις μετρήσεις των ειδικών, οι ασθένειες που ενδέχεται να προσβάλλουν τον άνθρωπο εκδηλώνονται έπειτα από χρονικό διάστημα 10 έως 40 ετών και τις περισσότερες φορές τα νοσήματα είναι αρκετά σοβαρά. Τα άτομα που ανήκουν στην κύρια ομάδα κινδύνου είναι οι ανθρακωρύχοι, οι οικοδόμοι και οι διάφοροι μηχανικοί που λόγω του επαγγέλματός τους έρχονται σε επαφή με τον αμίαντο. Για όλους τους παραπάνω λόγους έχουν θεσπιστεί μέτρα, τα οποία προβλέπουν τον καλό εξαερισμό των χώρων εργασίας, καθώς και τη χρήση από τους εργαζόμενους ειδικών προσωπίδων με φίλτρα. Συγκεκριμένα, το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο συγκεντρώσεως αμιάντου στους χώρους εργασίας έχει καθοριστεί τα τελευταία χρόνια στις δύο ίνες ανά κυβικό εκατοστό μέτρο αέρα (στη Σουηδία μάλιστα το όριο είναι μία ίνα ανά κυβικό μέτρο αέρα).Οι κυβερνήσεις σχεδόν όλων των χωρών του κόσμου έχουν, επίσης, ξεκινήσει μια εκστρατεία για τον περιορισμό της χρήσης του αμιάντου και των προϊόντων του στους χώρους εργασίας και κατοικίας. Το γεγονός αυτό συνετέλεσε στη μείωση παραγωγής και κατανάλωσης του ορυκτού αλλά και στην αναζήτηση καινούργιων υλικών που θα το υποκαταστήσουν.

Τι νοσήματα μπορεί να προκληθούν στον άνθρωπο;

Πνευμονοκονίωση ή αμιαντίαση: Πρόκειται για μια εκφυλιστική νόσο των πνευμόνων, η οποία τους καταστρέφει με αργούς ρυθμούς. Η γένεσή της εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, μερικοί εκ των οποίων είναι το μέγεθος, το είδος και ο αριθμός των εισπνεόμενων μορίων σκόνης αμιάντου, καθώς βεβαίως και ο βαθμός ακεραιότητας του αναπνευστικού συστήματος.

Ο ελάχιστος χρόνος μέσα στον οποίο μπορεί να προκύψει κάποιος κίνδυνος για τους πνεύμονες είναι τα πέντε έτη. Ωστόσο, η μακροχρόνια έκθεση, ιδίως σε καπνιστές οι οποίοι διαθέτουν πιο αδύναμο οργανισμό, προκαλεί μόνιμες αναπηρίες και ανεπάρκεια του αναπνευστικού συστήματος, παθήσεις για τις οποίες απαιτείται εξειδικευμένη ιατρική αντιμετώπιση.

Καρκίνος: Η επαφή με τον αμίαντο έχει ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση πλήθους μορφών της νόσου. Κατά πρώτον αποτελεί την κυριότερη αιτία εμφάνισης καρκίνου των πνευμόνων σε άτομα που δεν είναι καπνιστές. Στους "θεριακλήδες", ωστόσο, η συχνότητα προσβολής από τη νόσο αυξάνεται θεαματικά, ακριβώς λόγω της μεγαλύτερης αδυναμίας που χαρακτηρίζει το ανοσοποιητικό σύστημά τους. Επιπλέον, πολύ συχνή είναι και η εμφάνιση άλλων μορφών καρκίνου εξαιτίας της χρήσης αμιάντου σε είδη οικιακού εξοπλισμού, όπως τις πλάκες ψησίματος, τα μαγειρικά σκεύη κ.λπ. Η θέρμανση των παραπάνω μέσων έχει ως αποτέλεσμα την απόσπαση μικροσκοπικών μορίων αμιάντου από αυτά, την προσκόλλησή τους στα φαγητά και την κατανάλωσή τους από τον άνθρωπο, διαδικασία που πολλές φορές οδηγεί στην εκδήλωση διαφόρων μορφών καρκίνου του πεπτικού συστήματος.

Μεσοθηλίωμα: Πρόκειται για ένα σπάνιο είδος καρκίνου, το οποίο εμφανίζεται στους ιστούς της μεμβράνης που περιβάλλει τους πνεύμονες. Ο χαρακτήρας της νόσου είναι άκρως επιθετικός και η θεραπεία τις περισσότερες φορές αναποτελεσματική.

Σύνδρομο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου: Πρόκειται για σπάνια περίπτωση αλλά όχι απίθανη. Το φαινόμενο συνίσταται στον αιφνίδιο θάνατο ενός βρέφους κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ύπνου και η βαθύτερη αιτιολογία παραμένει άγνωστη. Ωστόσο, για την εκδήλωση του φαινομένου έχει ενοχοποιηθεί, μεταξύ άλλων, και η ύπαρξη ινών αμιάντου σε πολλά παιδικά στρώματα.

Ο αμίαντος στο σπίτι

Συνήθως η ύπαρξη αμιάντου στα οικοδομικά υλικά ενός σπιτιού δεν εγκυμονεί κάποιο άμεσο κίνδυνο για τους ενοίκους του. Ωστόσο, οι όροι αντιστρέφονται στην περίπτωση της φθοράς των εν λόγω υλικών με το πέρασμα του χρόνου, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση ινών αμίαντου στην ατμόσφαιρα. Στα νεότερα κτίρια η χρήση του αμιάντου έχει σχεδόν εκλείψει, παρότι υπάρχουν αρκετές εξαιρέσεις. Όμως πολλά άλλα σπίτια, ιδίως όσα είναι κατασκευασμένα μεταξύ των ετών 1930 - 1950, ενδέχεται να έχουν μονωτικά υλικά από αμίαντο. Επιπλέον, το επιζήμιο για την υγεία ορυκτό ενδέχεται να υπάρξει σε ορισμένα υλικά σκεπής και παρακαμπτήρια ταβανοσάνιδα από τσιμέντο αμιάντου, καθώς και στην τεχνητή τέφρα και τον άνθρακα που πωλείται για τις θερμάστρες γκαζιού.

Τέλος, αμίαντο μπορεί να βρει κάποιος στα πλακάκια δαπέδου από βινύλιο, στους σωλήνες ζεστού νερού και ατμού σε παλαιότερα σπίτια, στις κάμινους πετρελαίου και άνθρακα αλλά και στις φλάντζες που υπάρχουν σε πολλές πόρτες.

Μέτρα ασφαλείας

Η αποτροπή των κινδύνων που ελλοχεύουν από την ύπαρξη αμιάντου στο σπίτι ή στο χώρο εργασίας επιβάλλουν τη λήψη μέτρων τόσο από την πλευρά του κατασκευαστή ή του υπεύθυνου για το κτίριο, όσο και από την πλευρά των εργαζομένων ή των ενοίκων. Για όλους αυτούς τους λόγους είναι απαραίτητο να λαμβάνεται η κατάλληλη φροντίδα για τα εξής:

► Αν χρειαστούν εργασίες επισκευής ή εγκατάστασης στο κτίριο, θα πρέπει να γίνουν από ειδικό συνεργείο. Στην περίπτωση, ωστόσο, που πραγματοποιηθούν από τους ενοίκους θα πρέπει τα υλικά από αμίαντο να αφαιρεθούν προσεκτικά, δίχως να καταστραφούν. Στο πάτωμα θα πρέπει να τοποθετηθούν νάιλον για τη συλλογή του υλικού που αφαιρέθηκε και στη συνέχεια το τελευταίο θα πρέπει να ποτιστεί με νερό που θα περιέχει λίγες σταγόνες απορρυπαντικού.

► Τα μέταλλα που περιέχουν υλικά αμιάντου δεν θα πρέπει να ξεσκονίζονται ή να σκουπίζονται με κοινή σκούπα αλλά μόνο με ηλεκτρική. Επιπλέον, δεν θα πρέπει να γίνονται τρύπες σε αυτά, ούτε να κονιορτοποιούνται.

► Η επικάλυψη του υλικού από αμίαντο θα πρέπει να γίνεται με ειδικό ύφασμα που υπάρχει στο εμπόριο, το οποίο επιτρέπει το "σφράγισμα" και την ασφαλή απόρριψή του.

► Οι εργαζόμενοι που εκτίθενται με οποιοδήποτε τρόπο στο βλαβερό ορυκτό θα πρέπει να αλλάζουν ένδυση στο χώρο εργασίας και να καθαρίζονται σε αυτόν με νερό και σαπούνι, ώστε να αποφεύγουν τη μεταφορά ινών αμιάντου στο σπίτι τους.

► Τέλος, όσον αφορά τη γενικότερη διατροφή, τα φρούτα, τα λαχανικά και τις άλλες τροφές που μπορεί να έχουν εκτεθεί στον αμίαντο, θα πρέπει να πλένονται σχολαστικά, ενώ το ίδιο ισχύει και για τις επιφάνειες που ήλθαν σε επαφή με αυτά, όπως τραπέζια, νεροχύτες ή ράφια κουζίνας. Εννοείται, βεβαίως, ότι το ίδιο καθαρά θα πρέπει στη συνέχεια να είναι και τα χέρια του αγοραστή των παραπάνω τροφών.

Αν τηρηθούν όλα τα παραπάνω είναι σχεδόν βέβαιο ότι η διατήρηση της υγείας των ατόμων που έρχονται σε επαφή με τον αμίαντο, διασφαλίζεται στο μέγιστο δυνατό βαθμό. Ωστόσο, επειδή ο θόρυβος σχετικά με την απουσία λήψης μέτρων από τους άμεσα εμπλεκόμενους με το θέμα φορείς εξακολουθεί να υπάρχει, η παρέμβαση της πολιτείας είναι απολύτως αναγκαία, ώστε ο αμίαντος καθώς και άλλες παρόμοιες βλαβερές ουσίες να σταματήσουν να αποτελούν έστω και μικρή απειλή για τη δημόσια υγεία.