Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν πολλές και διάφορες αφορμές που ανέδειξαν το θέμα της αέριας ρύπανσης ως ένα από τα μείζονα ζητήματα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας.

Τα Διεθνή και Εθνικά θέματα που σχετίζονται με το πρωτόκολλο του Κυότο και τους στόχους του, δημοσιεύματα που ″χαρίζουν″ στη Λάρισα υψηλές θέσεις μεταξύ των Ευρωπαϊκών πόλεων σε αέριους ρύπους, προσπάθειες εισαγωγής περίεργων καυσίμων στο ενεργειακό ισοζύγιο της περιοχής όπως το πετ κωκ, η λυματολάσπη και άλλα εξωτικά καύσιμα. 

Μετρήσεις ποιότητας της ατμόσφαιρας

Το πρώτο και βασικό ερώτημα που έρχεται στο μυαλό κάποιου όταν συζητείται το πρόβλημα της αέριας ρύπανσης στη Λάρισα είναι: «Τελικά έχουμε πρόβλημα με την ατμόσφαιρα στη Λάρισα;». Το γεγονός ότι δε μπορεί να δοθεί θετική ή αρνητική απάντηση με την παρουσίαση συγκεκριμένων, αξιόπιστων δεδομένων συνιστά το πρώτο μεγάλο πρόβλημα που σχετίζεται με την αέρια ρύπανση στην περιοχή.

Όλοι νιώθουν ότι υπάρχει πρόβλημα με την ατμόσφαιρα στη Λάρισα, κατά καιρούς έχουν υπάρξει δημοσιεύματα που εμφανίζουν υψηλές τιμές στη συγκέντρωση αιωρούμενων σωματιδίων, όμως μέχρι σήμερα κανένας δε μπορεί να καταστρώσει το πρόβλημα με ακριβή αριθμητικά δεδομένα σε βάθος χρόνου. Η απουσία αυτών των δεδομένων οδηγεί σε μία κατάσταση κατά την οποία όλοι αναγνωρίζουν ότι υπάρχει πρόβλημα αλλά κανείς δε μπορεί να το περιγράψει με σαφήνεια, ενώ ταυτόχρονα δημιουργείται πρόσφορο πεδίο για παραπληροφόρηση, προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση.

Ένας γιατρός όσο κι αν βλέπει πώς ο ασθενής του είναι εμφανώς άρρωστος, αν δεν διαπιστώσει ακριβώς από τι πάσχει και ποιες παράμετροι λειτουργίας του οργανισμού είναι εκτός των φυσιολογικών ορίων, δε μπορεί να προχωρήσει στην κατάλληλη αγωγή και θεραπεία.

Η Μ.Ε. Περιβάλλοντος & Αειφορίας του ΤΕΕ/τμ.ΚΔ Θεσσαλίας έχει επεξεργαστεί μια αρχική πρόταση για τη δημιουργία ενός δικτύου σταθμών μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή της Λάρισας, τα βασικά σημεία της οποίας είναι τα ακόλουθα:

Μετρούμενοι ρύποι:

• Όζον: Ο3

• Οξείδια του αζώτου ΝΟx (NO & NO2)

• Μονοξείδιο του άνθρακα CO

• Διοξείδιο του θείου SO2

• Αιωρούμενα σωματίδια PM10

Αριθμός και διάταξη των σταθμών

Προτείνεται η ύπαρξη ενός σταθερού σταθμού στο κέντρο της πόλης και ενός σταθερού σταθμού στην βόρεια είσοδο της πόλης (περιοχή Ν. Σμύρνης). Τέλος ένας τρίτος κινητός σταθμός θα έχει ως βάση τη νοτιοανατολική πλευρά της πόλης αλλά θα μπορεί να μετακινείται και σε άλλα σημεία της ευρύτερης περιοχής. Στην εικόνα που ακολουθεί παρουσιάζεται μια αρχική προσέγγιση του προτεινόμενου δικτύου.

Οικονομικά στοιχεία

Σύμφωνα με την αρχική προσέγγιση το αρχικό κόστος εγκατάστασης ανέρχεται σε περίπου 260.000€, ενώ το ετήσιο κόστος συντήρησης ανέρχεται σε περίπου 30.000€.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι μια από τις κρισιμότερες παραμέτρους ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι ο φορέας λειτουργίας του δικτύου. Είναι απόλυτα αναγκαία η συνεργασία όλων των τοπικών εμπλεκόμενων φορέων (θεσμικών, επιστημονικών και κοινωνικών), καθώς επίσης και η ένταξη του συγκεκριμένου δικτύου στο εθνικό δίκτυο του ΥΠΕΧΩΔΕ

Τέλος, το σύνολο των δεδομένων που θα συγκεντρώνονται από τους σταθμούς μέτρησης θα πρέπει να είναι συνεχώς διαθέσιμα στον πολίτη μέσω του ημερήσιου τύπου αλλά και ιστοσελίδας στο διαδίκτυο, όπως γίνεται και με τα αντίστοιχα δεδομένα άλλων ελληνικών πόλεων.

Χρήση καυσίμων

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται μια εποπτική, συγκριτική εικόνα των εκπεμπόμενων ρύπων από διάφορα καύσιμα.

Είναι προφανές ότι τα στερεά καύσιμα επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα σημαντικά περισσότερο, στο σύνολο σχεδόν των εκπεμπόμενων ρύπων, ενώ παράλληλα συμβάλλουν τα μέγιστα στην παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου. Το ΤΕΕ/τμ. ΚΔ Θεσσαλίας έχει ήδη διατυπώσει τη θέση ότι θα πρέπει το φυσικό αέριο να αντικαταστήσει οποιοδήποτε άλλο καύσιμο όπου αυτό είναι εφικτό (όπως προβλέπεται και από τους Ν.2965/01 & Ν.3175/03), και ότι τα στερεά καύσιμα θα πρέπει να αφαιρεθούν από το ενεργειακό ισοζύγιο των βιομηχανικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων της περιοχής (σε συμφωνία με την κατεύθυνση της ΚΥΑ 11535/93).

Πρέπει να σημειωθεί ότι σε μικρή ακτίνα γύρω από την πόλη της Λάρισας είναι χωροθετημένες και λειτουργούν 6 βιομηχανικές εγκαταστάσεις της ομάδας IPPC (μονάδες υψηλής όχλησης), ενώ σημαντικός είναι ο αριθμός των μονάδων μέσης και χαμηλής όχλησης που λειτουργούν στα όρια ή και εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος της Λάρισας, αλλά και διαφόρων άλλων οικισμών.

Επομένως η συζήτηση για τη χρήση καυσίμου από όλες αυτές τις εγκαταστάσεις έχει πολύ στενή σχέση με την ποιότητα της ατμόσφαιρας, λαμβάνοντας υπ' όψιν και τη γεωγραφική μορφολογία «κλειστής λεκάνης» της ευρύτερης περιοχής.

Άλλες πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Πέραν των όσων ήδη αναφέρθησαν, στους παράγοντες υποβάθμισης της ποιότητας της ατμόσφαιρας στην περιοχή θα πρέπει, έστω επιγραμματικά, να αναφερθούν:

Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση του ζητήματος της αέριας ρύπανσης στην περιοχή θα έπρεπε να περιέχει την εκτίμηση συμβολής κάθε πηγής στην παραγωγή καθενός ρύπου και την γενική αξιολόγηση της βαρύτητας και της σημασίας της, ώστε να προταθούν συγκεκριμένα μέτρα. Δυστυχώς μια τέτοια προσέγγιση είναι αδύνατη σε πρακτικό επίπεδο όσο δεν υφίστανται αξιόπιστα αριθμητικά δεδομένα ποιότητας της ατμόσφαιρας.

Μια τελευταία θέση που έχει διατυπωθεί από το ΤΕΕ/τμ. ΚΔ Θεσσαλίας είναι η ανάγκη πιστής και συνεχούς εφαρμογής των απαιτήσεων της νομοθεσίας σε ότι αφορά τους ελέγχους στο σύνολο των δραστηριοτήτων που «παράγουν» περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Μπορεί κανείς να πει πώς πρόκειται για το αυτονόητο που δεν είναι δυνατό να αποτελεί θέση, όμως η καθημερινή πραγματικότητα επιβάλλει την αναπαραγωγή αυτής της διατύπωσης καθώς αποτελεί κοινό μυστικό πώς πρέπει να διανυθεί πολύς δρόμος ακόμα μέχρι το επίπεδο λειτουργίας και απόδοσης των ελεγκτικών μηχανισμών να είναι ικανοποιητικό, ειδικά στο θέμα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Πέρα όμως από τις τεχνικές και επιστημονικές προσεγγίσεις, πέρα από τις προτάσεις και τις θέσεις του κάθε φορέα και τις ευθύνες της Δημόσιας Διοίκησης υπάρχει και ο παράγοντας της ατομικής και συλλογικής ευθύνης του καθενός: η προσωπική συμπεριφορά η οποία σχετίζεται με το πώς και πότε χρησιμοποιεί ο καθένας το αυτοκίνητό του, πώς διαχειρίζεται τα σκουπίδια του και πώς σπαταλά ηλεκτρική ενέργεια, συμπεριφορά για την οποία είμαστε υπόλογοι ο καθένας ατομικά.

Υπάρχει τέλος και η υποχρέωση του καθενός μας να είναι ενεργό κύτταρο της κοινωνίας και να συμμετέχει στις προσπάθειες και στις διεκδικήσεις γιατί η προσπάθεια για ένα καθαρότερο περιβάλλον είναι κατά βάση προσπάθεια για καλύτερη ποιότητα ζωής.

Πολλά χρόνια πριν αρχίζει ο προβληματισμός για τα θέματα του περιβάλλοντος και αναπτυχθεί το περιβαλλοντικό κίνημα ο Νίκος Καζαντζάκης έγραφε:

« Ν' αγαπάς την ευθύνη. Να λες εγώ μονάχος έχω χρέος να σώσω τη γης. Άμα δε σωθεί εγώ θα φταίω».