Στη Μεσόγειο συναντώνται 47 είδη καρχαρία, πάνω από το 1/3 των οποίων είναι χαρακτηρισμένα ως απειλούμενα.

Αν και στις ελληνικές θάλασσες αλιεύονται λίγα είδη, αποτελεί αρκετά συχνό φαινόμενο η ακούσια αλίευση καρχαριών (by-catch). Οι πληθυσμοί του καρχαρία μειώνονται ως αποτέλεσμα διάφορων έμμεσων απειλών. Τα μεσογειακά αποθέματα καρχαριών πιστεύεται ότι είναι κοντά στην ολική εξαφάνιση.

Το 2004 η παγκόσμια σύλληψη (εκούσια και ακούσια αλίευση) καρχαριών ανερχόταν σε 810.000 τόνους.Τα πio κοινά είδη καρχαριών που αλιέυονται στη Μεσόγειο είναι: σκυλόψαρο (catshark), κεντρόνι (Gulper shark), γκρίζος καρχαρίας (Bluntnose Sixgill shark), γαλάζιος καρχαρίας (Blue shark), ίσσουρος καρχαρίας (Shortfin Mako shark) και αλεπόψαρο (Thresher shark).

Οι καρχαρίες είναι είδη με μεγάλη οικολογική σημασία για τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Ως κορυφαίοι θηρευτές στην τροφική αλυσίδα, διατηρούν τη βιοποικιλότητα και την αφθονία των ειδών. Η μείωση του πληθυσμού των καρχαριών έχει σύνθετες και απρόβλεπτες επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης σημαντικών εμπορικών ειδών, δεδομένου ότι οι καρχαρίες κρατούν τους πληθυσμούς άλλων ψαριών υπό έλεγχο. Ένα παράδειγμα στη Μεσόγειο, είναι η εξαφάνιση ενός είδους καρχαρία (καρχαρίας ταύρος, Sandtiger shark) από το βιότοπο τους, η οποία προκάλεσε μείωση του πληθυσμού του τόνου. Παρόλο που ο τόνος δεν αποτελεί θήραμα τους, οι συγκεκριμένοι καρχαρίες κρατούσαν τους θηρευτές του τόνου υπό έλεγχο.

Απειλές

Όλα τα είδη καρχαρία ωριμάζουν αργά, έχουν χαμηλό ρυθμό αναπαραγωγής και μεγάλη διάρκεια ζωής. Για τους λόγους αυτούς, αν οι πληθυσμοί τους μειωθούν, η ικανότητα τους να επανακάμψουν είναι μειωμένη.

Ακούσια σύλληψη (By-catch)

Καθώς η αλιεία με χρήση τράτας και η αποδοτικότητα της αυξάνονται στη Μεσόγειο, ο αριθμός των καρχαριών που επηρεάζονται από τις ακούσιες συλλήψεις αυξάνεται. Τα στοιχεία των ειδών που πιάνονται είναι συχνά ανακριβή, με τη μεγάλη πλειονότητα των κατά λάθος αιχμαλωτίσεων να μην καταγράφονται. Πολλά είδη καταγράφονται με το ίδιο όνομα, ή ακούσιες συλλήψεις επιστρέφονται στη θάλασσα πριν καταγραφούν, καθιστώντας δύσκολη την προσπάθεια υπολογισμού της πραγματικής έκτασης της μείωσης των ειδών. Στην ελληνική αγορά, ένας μεγάλος αριθμός καρχαριών που ψαρεύονται σκόπιμα ή σαν κατά λάθος αλίευμα, πωλούνται σαν γαλέος, ένα κοινό όνομα που δίνεται σε πολλά εμπορικά είδη καρχαρία. Ως αποτέλεσμα αυτού, η μείωση των ειδών μπορεί να περάσει απαρατήρητη για πολύ καιρό, και μόλις παρατηρηθεί, μπορεί να είναι πάρα πολύ αργά για να αντιστραφεί η κατάσταση. Οι ακούσιες συλλήψεις είναι η κύρια απειλή για την επιβίωση των καρχαριών στην Ελλάδα.

Shark finning

Τα πτερύγια καρχαριών είναι σε ζήτηση παγκοσμίως (η σούπα από πτερύγια καρχαρία θεωρείται «λιχουδιά»), και έχουν οδηγήσει στην πρακτική του shark finning: να αφαιρούν δηλαδή τα πολύτιμα πτερύγια των καρχαριών και να πετούν το λιγότερο πολύτιμο κουφάρι πίσω στη θάλασσα. Δυστυχώς, μόλις χάσουν οι καρχαρίες τα πτερύγιά τους είναι ανίκανοι να επιζήσουν καθώς πρέπει να κολυμπούν συνεχώς για να μην πνίγουν. Η ζήτηση για τα πτερύγια αυξάνεται κατά 5% το χρόνο, με αποτέλεσμα περισσότεροι καρχαρίες να πιάνονται για αυτόν το λόγο. Ένα πτερύγιο προσκυνητή πωλήθηκε μια φορά για σχεδόν $10 000.

Ρύπανση

Λόγω της αυξανόμενης παράκτιας ανάπτυξης, τα ανθρώπινα απόβλητα καταλήγουν στο νερό σε συνεχώς αυξανόμενες συγκεντρώσεις. Η βιοσυσσώρευση των ρύπων απειλούν την υγεία των καρχαριών. Τα βαρέα μέταλλα είναι ιδιαίτερα τοξικά για τους ζωικούς ιστούς ακόμη και σε χαμηλές συγκεντρώσεις δεδομένου ότι εμποδίζουν τη σύνθεση DNA, επηρεάζουν την λειτουργία της καρδιάς, επηρεάζουν την παραγωγή σπέρματος, και αλλάζουν τη σύνθεση του αίματος. Επίσης, τα μεγαλύτερα πλαστικά που πετιούνται στον ωκεανό μπορούν να προκαλέσουν ζημία στα βράγχια και τα πτερύγια.

Κλιματικές αλλαγές

Το πρόσφατο φαινόμενο των κλιματικών αλλαγών έχει αποδειχθεί ότι έχει επιπτώσεις στην κατανομή των θηραμάτων και τα ωκεάνια ρεύματα, και αυτό, εν συνέχεια, έχει επιπτώσεις στην αφθονία και τη κατανομή των καρχαριών, συχνά περιορίζοντας τους βιότοπους στους οποίους μπορούν να επιβιώσουν.

Λόγω των πιο πάνω απειλών, αρκετά είδη καρχαρία έχουν μειωθεί έως και 90% παγκοσμίως. Οι πληθυσμοί προσκυνητών έχουν μειωθεί πάνω από 70%, και εκτιμάται ότι έχουν απομείνει 8200 σε όλο τον κόσμο. Αυτή η πτώση αποδίδεται στα υψηλά επίπεδα κατά λάθος συλλήψεων σε τράτες και στις συγκρούσεις με σκάφη λόγω της μεγάλης χρονικής περιόδου που ξοδεύουν στην επιφάνεια για να τραφούν.

Διαχείριση και προστασία

Διάφορα είδη καρχαριών προστατεύονται στη μεσόγειο και το Αιγαίο στο πλαίσιο της Συνθήκης της Βόννης, CITES, UNCLOS, UNFSA,την Συνθήκη της Βέρνης και την Συνθήκη της Βαρκελώνης. Υπάρχει επίσης μια συνολική απαγόρευση στην αλιεία με παρασυρόμενα αφρόδιχτα και στο shark finning . Οι καρχαρίες πρέπει τώρα να φτάνουν στη στεριά ολόκληροι για να ενθαρρύνεται η χρήση ολόκληρου του σώματος, και το βάρος των πτερυγίων δεν πρέπει να είναι περισσότερο από 5% του συνολικού βάρους . Σε πολλές χώρες ένα σύστημα αδειών έχει εισαχθεί για την αλιεία καρχαριών. Προκειμένου να βελτιωθεί η παρούσα κατάσταση για τους καρχαρίες στο Αιγαίο, απαιτούνται καλύτερος έλεγχος και οδηγίες για την αλιεία, καθώς επίσης να εφαρμοστεί ένα σχέδιο διαχείρισης, ενημέρωση του κοινού και ευαισθητοποίηση για να διαλυθεί η αρνητική εντύπωση που έχουμε για τους καρχαρίες.

Μύθοι και πραγματικότητα

(τροποποιημένο από το Shark Alert 2006 S Fordham)

Μύθος: Οι καρχαρίες είναι άγρια κτήνη και αποτελούν μεγάλη απειλή για τον άνθρωπο.

Πραγματικότητα: Ο άνθρωπος δεν αποτελεί λεία του καρχαρία. Πολλά είδη τρέφονται με ζωοπλαγκτόν ή μικρά ψάρια. Επιθέσεις σε άνθρωπο πραγματοποιούνται μόνο για άμυνα, ή σε περιοχές όπου αναπτύσσονται τουριστικές δραστηριότητες προσέλκυσης καρχαριών.

Μύθος: Οι καρχαρίες δεν αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα επιβίωσης.

Πραγματικότητα: Οι καρχαρίες είναι μεταξύ των πιο τρωτών (βιολογικά) ζώων λόγω του αργού ρυθμού ανάπτυξης και αναπαραγωγικής ωρίμανσης, της μεγάλης διάρκειας εγκυμοσύνης και του μικρού αριθμού νεαρών ανά αναπαραγωγική περίοδο.

Μύθος: Δεν υπάρχουν πολλοί καρχαρίες στα μεσογειακά νερά.

Πραγματικότητα: Δεν υπάρχουν τόσοι όσοι υπήρχαν. Στο σύνολο τους οι αριθμοί των καρχαριών έχουν μειωθεί, με πολλά είδη να μειώνονται ανησυχητικά και μερικά να έχουν ήδη εκλείψει ανά περιοχές.

Μύθος: Η αλιεία καρχαριών είναι διαδεδομένη και συνιστά πρόβλημα μόνο στην Ασία.

Πραγματικότητα: Μερικές ευρωπαϊκές χώρες κατέχουν τα πρωτεία στην αλίευση καρχαριών. Η Ευρώπη κατέχει τα πρωτεία στη μείωση των πληθυσμών καρχαριών στον κόσμο.

Μύθος: Ακόμη και αν η αλίευση καρχαριών είναι πρόβλημα, ως άτομο δεν είμαι σε θέση να βοηθήσω.

Πραγματικότητα: Η μεταφορά της δημόσιας ανησυχίας στις αρμόδιες αρχές και νομοθέτες είναι το κλειδί για τη βελτίωση του πλαισίου προστασίας καρχαριών στη Μεσόγειο και σε όλο τον κόσμο. Ίσως είναι η τελευταία ελπίδα απέναντι στον ορατό κίνδυνο εξαφάνισης τους.