Μια σύντομη ιστορική αναδρομή στα σημαντικότερα περιστατικά με εκρήξεις και φαινόμενα αποσύνθεσης νιτρικού αμμωνίου

Αυτοσχέδια εκρηκτικά

Το νιτρικό αμμώνιο, λόγω της σχετικά εύκολης πρόσβασης σε αυτό μέσω της προμήθειας λιπασμάτων, έχει χρησιμοποιηθεί ως εκρηκτικό σε αρκετές τρομοκρατικές επιθέσεις. Η πιο γνωστή και πολύνεκρη από αυτές είναι η επίθεση σε κτίριο δημοσίων υπηρεσιών στην πόλη της Οκλαχόμα των ΗΠΑ το 1995. Η συγκεκριμένη ενέργεια εγχώριας τρομοκρατίας ήταν η πιο πολύνεκρη στις ΗΠΑ, μέχρι την επίθεση στους δίδυμους πύργους.

Στην επίθεση χρησιμοποιήθηκε ένα αυτοσχέδιο μίγμα με βασικά συστατικά περίπου 2 τόνους λιπάσματος νιτρικού αμμωνίου και 500 κιλά υγρού νιτρομεθανίου (βελτιωτικό καυσίμου οχημάτων). Το αποτέλεσμα ήταν η μερική κατάρρευση του κτιρίου και σημαντικές ζημιές-καταστροφές σε άλλα 300 κτίρια σε μια ακτίνα 16 οικοδομικών τετραγώνων. Από την επίθεση έχασαν τη ζωή τους 168 άτομα.

Βιομηχανικά ατυχήματα

Το σύνολο των βιομηχανικών ατυχημάτων που εμπλέκουν νιτρικό αμμώνιο είναι αποτέλεσμα της ταυτόχρονης συνέργειας τριών ή περισσοτέρων παραγόντων, με κυριότερους:

• Κακή διαχείριση-συνθήκες αποθήκευσης
• Ανάμιξη με καύσιμες ύλες
• Ελλιπή μέτρα πυρανίχνευσης και/ή πυρασφάλειας
• Καθυστερημένη και/ή αναποτελεσματική αρχική αντιμετώπιση

Λιμάνι του Texas City, ΗΠΑ - 1947

Οι πυρκαγιές που έχουν ξεσπάσει στην ευρύτερη περιοχή και τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις του Texas City μετά την έκρηξη του νιτρικού αμμωνίου

Περιγραφή: Πυρκαγιά και έκρηξη σε πλοίο που μετέφερε 2.100tn νιτρικού αμμωνίου, πυρομαχικά φορητού οπλισμού και μπάλες σχοινιών από φυτικές ίνες. Η αρχική έκρηξη προκάλεσε φαινόμενο domino με αποτέλεσμα πυρκαγιά και εκρήξεις σε γειτονικό πλοίο που μετέφερε 870tn νιτρικού αμμωνίουκαι 1.600tn θείου, την αποθήκη από την οποία φόρτωναν τα πλοία, γειτονικές εγκαταστάσεις αποθήκευσης πετρελαιοειδών, εγκαταστάσεις διύλισης πετρελαίου και το χημικό εργοστάσιο της Mosanto.

Αποτελέσματα: Το χειρότερο βιομηχανικό ατύχημα στην ιστορία των ΗΠΑ με 582 νεκρούς και περισσότερους από 5.000 τραυματίες. Περισσότερα από 1.000 κτίρια καταστράφηκαν ολοσχερώς. Τα μικρότερα θραύσματα από την έκρηξη έφτασαν έως 10Km μακριά, ενώ μία άγκυρα βάρους 2tn βρέθηκε σε απόσταση 2,6Km.

 Η περιοχή πριν και μετά το ατύχημα

Ανάλυση: Το μέγεθος της καταστροφής περιόρισε τις δυνατότητες της διαδικασίας διερεύνησης. Προέκυψαν όμως τα ακόλουθα δεδομένα:

− Το νιτρικό αμμώνιο ήταν συσκευασμένο σε χάρτινα σακιά, τα οποία σύμφωνα με μαρτυρίες των εργατών της αποθήκης ήταν ήδη ζεστά.

− Περίπου 15 λεπτά πριν την έκρηξη, ο καπετάνιος του πλοίου έδωσε εντολή να χρησιμοποιηθεί ατμός για την κατάσβεση με αποτέλεσμα να επιταχυνθεί δραματικά η αποσύνθεση και η απελευθέρωση αερίων

− Σύμφωνα με μαρτυρίες επιζώντων η θάλασσα γύρω από το κύτος του πλοίου είχε αρχίσει να βράζει, ενδεικτικό πολύ υψηλών θερμοκρασιών στο εσωτερικό

− Η έκρηξη και η πλήρης διάλυση του πλοίου ήταν αποτέλεσμα της πίεσης των αερίων στο αμπάρι

♦ Κακή διαχείριση του προϊόντος

♦ Απαράδεκτο μίγμα φορτίου

♦ Ελλιπής γνώση της φύσης και των ιδιοτήτων του νιτρικού αμμωνίου

♦ Λανθασμένο μέσο πυρόσβεσης που επιδείνωσε την κατάσταση

♦ Πυκνή συγκέντρωση εγκαταστάσεων πολύ υψηλής επικινδυνότητας

Toulouse, Γαλλία - 2001

Περιγραφή: Έκρηξη σε αποθήκη νιτρικού αμμωνίου του εργοστασίου της AZF, χωρίς προηγουμένως να έχει εκδηλωθεί πυρκαγιά. Η αποθήκη περιείχε 300-400tn FGΑΝ και ANFO, εκτός προδιαγραφών που προοριζόντουσαν για επανεπεξεργασία. Εντός της εγκατάστασης υπήρχε μια δεξαμενή άνυδρης αμμωνίας και αρκετές δεξαμενές με άλλα χημικά.

Οι εγκαταστάσεις της AZF μετά την έκρηξη

Αποτελέσματα: Η αποθήκη του νιτρικού αμμωνίου καταστράφηκε πλήρως, ενώ οι δεξαμενές άνυδρης αμμωνίας και περισσοτέρων λοιπών χημικών παρέμειναν σχετικά ανέπαφες. Σκοτώθηκαν 28 εργαζόμενοι του εργοστασίου και 1 μαθητής σε κοντινό σχολείο. Θραύσματα από την έκρηξη βρέθηκαν σε απόσταση 2Km.

Ανάλυση: Αρχικά αποδόθηκε σε τρομοκρατική ενέργεια. Η περαιτέρω διερεύνηση απέδωσε την έκρηξη αποκλειστικά και μόνο στο αποθηκευμένο νιτρικό αμμώνιο εκτός προδιαγραφών. Η αρχική εστία έναυσης/θέρμανσης δεν ήταν δυνατό να προσδιορισθεί.

Το συμβάν έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της τελευταίας οδηγίας SEVESO (2012) στην οποία εμφανίστηκαν για πρώτη φορά με σαφήνεια η τρίτη (technical grade) και η τέταρτη (off-spec)  κατηγορία του νιτρiκού αμμωνίου.

Saint Romain, Γαλλία - 2003

Περιγραφή: Πυρκαγιά και έκρηξη σε αποθήκη φάρμας

Αποτελέσματα: 26 τραυματίες, εκτεταμένες ζημιές σε κατοικίες σε ακτίνα 150m

Ανάλυση: στην αποθήκη υπήρχαν ταυτόχρονα

• 5tn λιπάσματος νιτρικού αμμωνίου σε big bags
• 160 μπάλες άχυρο
• 1 τρακτέρ
• Χρησιμοποιημένα ελαστικά
• 3.000 ξύλινα τελάρα για φρούτα
• Σπόροι

♦ Δεν υπήρχε κανένα μέσο πυρόσβεσης πλην της συμβατικής παροχής νερού

♦ Η Πυροσβεστική ειδοποιήθηκε περίπου 1 ώρα μετά την έναρξη της πυρκαγιάς

M/V Ostedijk, 14nm ανοικτά της Γαλικίας, Ισπανία - 2007

Περιγραφή: Στις 17/2/2007 ο καπετάνιος του M/V Ostedijk εξέπεμψε σήμα κινδύνου, έχοντας σταματήσει το σκάφος λόγω της έκλυσης λευκού καπνού από το αμπάρι. Το πλοίο μετέφερε 6.000tn χύδην λιπάσματος NPK.

Αποτελέσματα: Εξέλιξη και εξασθένιση διαδικασίας αυτοσυντηρούμενης αποσύνθεσης του φορτίου, σε χρονική περίοδο 11 ημερών. Σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα στο πλήρωμα το οποίο απομακρύνθηκε τη 2η μέρα. Θερμογραφικές κάμερες που χρησιμοποιήθηκαν στις 22/2 έδειξαν θερμοκρασία 170oC στην επιφάνεια του λιπάσματος. Μετά από 1 εβδομάδα, στις 29/2, και αφού τις προηγούμενες μέρες ανοίχθηκαν τα αμπάρια και χρησιμοποιήθηκαν victor lances για την αντιμετώπιση των εστιών αποσύνθεσης το πλοίο κατέπλευσε στο Bilbao.

Το M/V Ostedijk την 5η μέρα του συμβάντος, αφού έχουν ανοιχθεί τα αμπάρια του πλοίου

 Ανάλυση: Η διερεύνηση έδειξε ότι επρόκειτο για διαδικασία αυτοσυντηρούμενης αποσύνθεσης. Η αυτοσυντηρούμενη αποσύνθεση πρέπει να είχε ξεκινήσει τουλάχιστο 3 μέρες πριν το πλήρωμα εντοπίσει τους πρώτους καπνούς, και περίπου 1 ημέρα μετά τη φόρτωση.

West Fertilizers, Texas, ΗΠΑ - 2013

Περιγραφή: Πυρκαγιά και έκρηξη σε μικρή εγκατάσταση αποθήκευσης και πώλησης λιπασμάτων, σπόρων και αγροχημικών.  Στην εγκατάσταση ήταν αποθηκευμένοι περίπου 50tn λιπασμάτων νιτρικού αμμωνίου σε χύδην μορφή. 

Η πλήρως κατεστραμένη εγκατάσταση της West Fertilizers

 Αποτελέσματα: Η έκρηξη είχε ώς αποτέλεσμα το θάνατο 12 πυροσβεστών και 3 περιοίκων και τον τραυματισμό 260 ατόμων. Οι δεξαμενές των υγρών λιπασμάτων και της άνυδρης αμμωνίας διατήρησαν την ακεραιότητά τους.

Ανάλυση: H ακριβής αιτία εκκίνησης της πυρκαγιάς δεν ήταν δυνατό να διαπιστωθεί.

♦ Συναποθήκευση διαφόρων ειδών λιπασμάτων και λοιπών χημικών

♦ Ακατάλληλα υλικά κατασκευής (ξύλο, ασφάλτινα πλακίδια στέγης)

♦ Απουσία συστήματος πυρανίχνευσης

♦ Απουσία μόνιμου συστήματος πυρόσβεσης. Επιπλέον ο πλησιέστερος κρουνός ήταν σε απόσταση περίπου 450m

♦ Ελλιπής ενημέρωση των εθελοντών πυροσβεστών για τις ιδιότητες των υλικών και τους κινδύνους της εγκατάστασης

♦ Κακή χωροθέτηση της εγκατάστασης, σε άμεση γειτνίαση (<200m) με σχολεία, συγκροτήματα κατοικιών και οίκο ευγηρίας

ETAS, Athens, Texas, ΗΠΑ-2014 

Πυρκαγιά σε αποθήκευσης λιπασμάτων νιτρικού αμμωνίου (περίπου 70tn), με παρόμοια χαρακτηριστικά με εκείνη της West Fertilizers (ξύλινη κατασκευή, ξύλινα bins, συναποθήκευση διαφόρων ουσιών). Οι πυροσβέστες είχαν περάσει βασική ενημέρωση για το νιτρικό αμμώνιο και ο επικεφαλής τους, γνωρίζοντας και το περιστατικό της West Fertilizers επέλεξε να μην προχωρήσει σε κατάσβεση και απέσυρε τις δυνάμεις του. Η εγκατάσταση κάηκε χωρίς έκρηξη και θύματα.

M/V Cheshire, ανοικτά των Καναρίων Νήσων-2017

Περιγραφή: Στις 11/8/2017 παρατηρήθηκε αύξηση της θερμοκρασίας σε 1 από τα 5 αμπάρια του πλοίου. Το πλοίο μετέφερε 43.000tn χύδην λιπάσματα NPK.

Το M/V Cheshire κατά την εξέλιξη του συμβάντος και θερμογραφικές απεικονίσεις των αμπαριών

Αποτελέσματα: Για 10 ημέρες υπήρξε σταδιακή εξέλιξη αυτοσυντηρούμενης αποσύνθεσης, διαδοχικά σε κάθε ένα από τα αμπάρια του πλοίου. Η χρήση victor lances που κατασκευάστηκαν επιτόπου και ο αερισμός των αμπαριών του πλοίου επέτρεψαν τη σταδιακή εκτόνωση και εξασθένιση του φαινομένου.

Το πιο τοξικό και επικίνδυνο υλικό μπορεί να είναι απόλυτα ασφαλές εφόσον γίνεται σωστή και προσεκτική διαχείριση

Τα φαινομενικά ακίνδυνα υλικά μπορεί να καταστούν ιδιαιτέρως επικίνδυνα εάν γίνεται λάθος διαχείριση

Δείτε τις ιδιότητες, τις χρήσεις και τους κινδύνους του νιτρικού αμμωνίου