Μια δυτική παράδοση αφηγείται ότι τον 3ο μ.Χ. αιώνα ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος Κλαύδιος ο Β΄ απαγόρεψε τους γάμους των νεαρών υπηκόων του, ώστε καμία δέσμευση να μην είναι ικανή να κρατήσει τους στρατιώτες του μακριά από το πεδίο της μάχης.

Ένας χριστιανός παπάς στη Ρώμη, ο Βαλεντίνος, αψηφώντας την απαγόρευση του αυτοκράτορα, αλλά και τους διωγμούς που υφίσταντο την εποχή εκείνη οι χριστιανοί, άρχισε να παντρεύει κρυφά τα ερωτευμένα ζευγάρια. Η φήμη του σιγά-σιγά εξαπλωνόταν στην αχανή Ρωμαϊκή αυτοκρατορία κι όλοι οι νέοι έσπευδαν στη Ρώμη και στο «φίλο των ερωτευμένων», όπως τον αποκαλούσαν, για να παντρευτούν. Ώσπου αναπόφευκτα το έμαθε κι ο ίδιος ο Κλαύδιος, που διέταξε να συλληφθεί και να φυλακιστεί ο αντιδραστικός ιερέας. Όταν εκείνος αρνήθηκε να αλλαξοπιστήσει και ν’ απαρνηθεί τις ιδέες και τα πιστεύω του καταδικάστηκε σε θάνατο με λιθοβολισμό κι αποκεφαλισμό. Εκτελέστηκε στις 14 Φεβρουαρίου του 270 μ.Χ., την ίδια χρονιά που πέθανε από λοιμό κι ο αυτοκράτορας Κλαύδιος. Ο δεύτερος έμεινε στην ιστορία για τους πολέμους του εναντίον των βόρειων βαρβαρικών λαών και τους διωγμούς των χριστιανών. Ο πρώτος σαν προστάτης του έρωτα και της αγάπης. Μερικές δεκαετίες αργότερα η Καθολική Εκκλησία ανακήρυξε το Βαλεντίνο άγιο και καθιέρωσε τη γιορτή του την ημέρα του θανάτου του, στις 14 Φεβρουαρίου, βρίσκοντας στο πρόσωπό του τον ιδανικό εκφραστή και προστάτη του έρωτα και της αγάπης. Τα λείψανά του φυλάσσονται σήμερα στην Ιταλία και στην Ιρλανδία.

Οι γιορτές της γονιμότητας στην αρχαία Ρώμη

Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου, που καθιερώθηκε από τη Δυτική Εκκλησία για τις 14 του Φλεβάρη, αντικατέστησε ένα αρχαιότατο παγανιστικό έθιμο, που τελούνταν στη Ρώμη για περισσότερα από 800 χρόνια. Τα Λουπερκάλια, την αρχαιότερη όλων των ρωμαϊκών εορτών, που κι αυτή έχει σχέση με τη γονιμότητα και την εκλογή συντρόφου. Πιθανότατα η αντικατάσταση της γιορτής αυτής με τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου να έδωσε στον άγιο το μετέπειτα χαρακτηρισμό του ως προστάτη των ερωτευμένων, αφού η συνήθεια των πρώτων χριστιανικών χρόνων να αντικαθιστούνται οι διάφορες παγανιστικές λατρείες με άλλες χριστιανικές, κληροδότησε σ’ αυτές, πολλές από τις ειδωλολατρικές συνήθειες, που με το πέρασμα των αιώνων αφομοιώθηκαν και ταυτίστηκαν με τις γιορτές της νέας θρησκείας.

Τα Λουπερκάλια γιορτάζονταν κάθε χρόνο στις 15 Φεβρουαρίου προς τιμήν του Φαύνου ή Λούπερκου, μίας πρωτόγονης θεότητας που προστάτευε τα κοπάδια από τους λύκους κι ευλογούσε την γονιμότητα και την αφθονία των ζώων. Το όνομα Λούπερκος το πήρε από τη λατινική λέξη lupus που σημαίνει λύκος και την ιδιότητα του ως προστάτης των κοπαδιών. Ο Φαύνος, που αργότερα ταυτίστηκε με τον Έλληνα Πάνα, ήταν, σύμφωνα με τη ρωμαϊκή μυθολογία, πατέρας του Λατίνου, του μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων. Η ύπαρξη του θεού αυτού αμφισβητείται έντονα μέχρι σήμερα, καθώς καμία σαφής περιγραφή ή απεικόνισή του δεν έχει διασωθεί. Μόνο ο Ρωμαίος ιστορικός Ιουστίνος περιγράφει κάποιο χάλκινο άγαλμα του Φαύνου στο σπήλαιο Λούπερκαλ της Ρώμης, που παρουσίαζε το θεό γενειοφόρο και ντυμένο με δέρματα ζώων από τη μέση και πάνω.

Τα Λουπερκάλια ήταν αρχικά ποιμενική γιορτή που τελούσαν οι βοσκοί στα βουνά για τη γονιμότητα και την αφθονία των ζώων τους. Στη συνέχεια, όμως, απέκτησαν και καθαρτήριο χαρακτήρα και τελούνταν με στόχο τη γονιμότητα της γης, αλλά και των ανθρώπων.

Στη Ρώμη η γιορτή γινόταν κάθε χρόνο στο σπήλαιο Λούπερκαλ του Παλατίνου λόφου εκεί όπου, σύμφωνα με τη ρωμαϊκή μυθολογία, ανατράφηκαν από μία λύκαινα ο Ρέμος κι ο Ρωμύλος κι εκεί όπου βρισκόταν, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ιουστίνου, το χάλκινο άγαλμα του θεού. Οι γιορτές, που διεξάγονταν υπό την εποπτεία ενός σωματείου ιερέων, των Λούπερκων, ξεκινούσαν με τις θυσίες κατσικιών και σκύλων για την προστασία των κοπαδιών. Στη συνέχεια δύο από τους Λούπερκους οδηγούνταν στο βωμό. Εκεί τους έβαφαν τα μέτωπα μ’ ένα ματωμένο μαχαίρι και τους σκούπιζαν με μαλλί βουτηγμένο σε γάλα, συνήθεια ελληνική. Στο τέλος των τελετουργιών δύο ομάδες Λούπερκων ή ίσως δύο από τους ιερείς, με μαστίγια φτιαγμένα από τα δέρματα των θυσιασθέντων ζώων, έτρεχαν γύρω από τα τείχη της παλιάς πόλης του Παλατίνου λόφου και χτυπούσαν όποιον συναντούσαν στο δρόμο τους, ιδιαίτερα τις γυναίκες, για να τους μεταδώσουν γονιμότητα. Ο δρόμος που έκαναν αποτελούσε μίμηση της καταδίωξης των κλεφτών ζώων από το Ρωμύλο και το Ρέμο, οι οποίοι και καθιέρωσαν τα Λουπερκάλια. Σύμφωνα με μία άλλη παράδοση τα Λουκερκάλια καθιερώθηκαν από τον Εύανδρο, ένα μυθικό θεό από τον κύκλο του Πανός, ο οποίος μετοίκησε στην Ιταλία από την Ελλάδα και εκεί καθιέρωσε τη λατρεία του Φαύνου και τις γιορτές της γονιμότητας.

Στις τελετουργίες της γονιμότητας συμπεριλαμβανόταν και η εκλογή συντρόφου. Αυτή γινόταν με την τοποθέτηση των ονομάτων των ελεύθερων γυναικών σ’ ένα κουτί, από το οποίο οι άνδρες τραβούσαν στην τύχη ένα όνομα που αντιστοιχούσε στο μελλοντικό τους ταίρι! Η παράδοση αυτή συνηθιζόταν μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα στις αγροτικές περιοχές της Αγγλίας και ιδιαίτερα στη Σκωτία, όπου το έθιμο αυτό αναβίωνε κάθε χρόνο στις 14 Φεβρουαρίου.

Τα Λουπερκάλια διατηρήθηκαν μέχρι και το 494 μ.Χ., οπότε και καταργήθηκαν από τον πάπα Γελάσιο τον Α΄ και αντικαταστήθηκαν από τη χριστιανική γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου που κατάφερε, όμως, να διατηρήσει μέσα στους αιώνες τις αρχαίες ρίζες της και να θεωρείται σήμερα γιορτή των απανταχού ερωτευμένων.

Δώρα και συνήθειες ανά τον κόσμο και ανά τους αιώνες

Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου, ως γιορτή του έρωτα και της αγάπης, σύντομα εξαπλώθηκε από την Ιταλία στη Δυτική Ευρώπη και κατά το Μεσαίωνα άρχισε να γιορτάζεται στη Γαλλία και την Αγγλία. Αργότερα, ο εορτασμός επεκτάθηκε και στο Νέο Κόσμο, όπου από τις αρχές του περασμένου (20ου) αιώνα πήρε σιγά-σιγά εμπορικό χαρακτήρα. Σήμερα γιορτάζεται παγκοσμίως, ιδιαίτερα στην Αμερική, τη Βρετανία και τη Γαλλία και λιγότερο στις υπόλοιπες χώρες. Με τον καιρό η 14η Φεβρουαρίου καθιερώθηκε σαν τη μέρα που οι νέοι προσπαθούσαν να βρουν το ταίρι τους ή να φανερώσουν τα αισθήματα τους στη γυναίκα των ονείρων τους. Κι όπως σε κάθε γιορτή, έτσι και σ’ αυτή, συνηθίζεται η ανταλλαγή δώρων.

Κατά το 16ο αιώνα στην Αγγλία τα πιο συνηθισμένα δώρα, εκτός από τα κοσμήματα, ήταν ένα ζευγάρι γάντια που συμβόλιζαν την πίστη ή ένα ζεύγος κουταλιών που συμβόλιζαν την ερωτική έλξη! Βέβαια, ο πιο απλός τρόπος εκδήλωσης της αγάπης ήταν και τότε τα ερωτικά μηνύματα που οι επίδοξοι εραστές αφήναν στο γραμματοκιβώτιο της αγαπημένης τους. Και το πιο τρομερό για μια δεσποινίδα της εποχής σε ηλικία γάμου δεν ήταν να βρει το γραμματοκιβώτιο της άδειο, αλλά να το βρει γεμάτο από κοροϊδευτικά γράμματα που έστελναν όσοι είχαν απορριφθεί από την καρδιά της παραλήπτριας!

Στην Ιαπωνία το έθιμο θέλει τις γυναίκες μόνο να προσφέρουν δώρα στους άνδρες της ζωής και των ονείρων τους, οι οποίοι, όμως, πρέπει να τους τα ανταποδώσουν μέσα σ’ ένα μήνα το αργότερο, ενώ στην Αγγλία διαδεδομένη ήταν και η αντίληψη ότι ο πρώτος ελεύθερος άνδρας που θα έβλεπε μια ανύπαντρη γυναίκα στις 14 Φεβρουαρίου θα γινόταν ο Βαλεντίνος της.

Στην Ταϊβάν και στην Ταϊλάνδη η ημέρα των ερωτευμένων είναι η 28η Αυγούστου, η 7η μέρα του 7ου μήνα σύμφωνα με το σεληνιακό ημερολόγιο. Τη μέρα εκείνη, στην πρωτεύουσα Ταϊπέχ, τα ερωτευμένα ζευγάρια διασχίζουν τη «Γέφυρα των ερωτευμένων» για καλή τύχη.

Οι ευχετήριες κάρτες έκαναν την εμφάνιση τους τον 18ο αιώνα. Αρχικά ήταν χειροποίητες, ζωγραφισμένες με καρδιές, λουλούδια και ζωηρά χρώματα και διανθισμένες με ερωτικούς στίχους ή την ερωτική εξομολόγηση του αποστολέα. Αργότερα αρωματισμένες, διακοσμημένες με αποξηραμένα άνθη, κάποιες φορές με χιουμοριστική διάθεση, ενώ πολύ διαδεδομένες ήταν οι «σέξι» για την εποχή (18ος αι.) καρτούλες, που απεικόνιζαν έναν κύριο να φιλάει το χέρι μιας κυρίας. Σήμερα, πολυπρόσωπες και πολύχρωμες, σε απεριόριστη ποικιλία σχεδίων, ρομαντικές ή χιουμοριστικές, έντυπες και ηλεκτρονικές, ο καλύτερος και πιο εύληπτος τρόπος έκφρασης του έρωτα και της αγάπης. Λέγεται ότι την πρώτη κάρτα για τη γιορτή των ερωτευμένων την έστειλε στην αγαπημένη του μέσα από τη φυλακή, όπου κρατούνταν, ο δούκας της Ορλεάνης Κάρολος το 1415.

Από την Αγγλία ξεκίνησε και η ανταλλαγή ερωτικών μηνυμάτων για την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου μέσω των εφημερίδων. Τέτοια έντυπα μηνύματα δημοσιεύονται κάθε χρόνο, όχι μόνο σε λαϊκές, αλλά και σε έγκυρες καθημερινές εφημερίδες, όπως οι TIMES του Λονδίνου κι είναι σήμερα μια αρκετά συνηθισμένη χειρονομία αγάπης τόσο στη Βόρεια Ευρώπη, όσο και στη Βόρεια Αμερική. Μία πρώτη προσπάθεια ανταλλαγής ερωτικών μηνυμάτων μέσω εφημερίδων στην Ελλάδα έκανε το ΕΘΝΟΣ το 1991 και το πλήθος, όσο και η πρωτοτυπία των ερωτικών μηνυμάτων είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.

Ο δικός μας Άγιος Υάκινθος και άλλοι ορθόδοξοι άγιοι

Στην Ελλάδα ο δυτικός Άγιος Βαλεντίνος μπήκε στη ζωή μας τη δεκαετία του 1980 ως παγκόσμιος προστάτης των ερωτευμένων. Σήμερα είναι πανελληνίως γνωστός και ιδιαίτερα προβαλλόμενος από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης την ημέρα της γιορτής του. Υπάρχει, όμως, κι ένας ορθόδοξος άγιος, λιγότερο γνωστός από το δυτικό «συνάδελφό» του, που προστατεύει κι αυτός τον έρωτα και την αγάπη. Ο δικός μας Άγιος Υάκινθος πολύ μικρή σχέση έχει με το δυτικό Άγιο Βαλεντίνο. Θαλαμηπόλος στην αυλή του αυτοκράτορα Τραϊανού μαρτύρησε κι αυτός για την πίστη του, σε νεαρή ηλικία, δύο αιώνες πριν το Βαλεντίνο, το 98 μ.Χ. Η δική του γιορτή είναι καλοκαιρινή, στις 3 Ιουλίου και ο πρώτος ναός που χτίστηκε, αφιερωμένος αποκλειστικά σ’ εκείνον βρίσκεται στα Ανώγεια της Κρήτης, σε κάποια από τις πλαγιές του Ψηλορείτη, φτιαγμένος από πέτρα, κρυφός, γιατί κρυφά είναι και τα αισθήματα.

Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών & πάσης Ελλάδος Χριστόδουλος, σε μία προσπάθεια να τραβήξει την προσοχή των νέων προς την ορθόδοξη πίστη, πρότεινε στους ερωτευμένους να γιορτάζουν την αγάπη τους την προηγούμενη του Αγίου Βαλεντίνου, δηλαδή στις 13 Φεβρουαρίου, που η ορθόδοξη εκκλησία τιμά τη μνήμη των Αγίων Ακύλα & Πρισκίλλης. Το αγαπημένο αυτό ζευγάρι ήταν σκηνοποιοί και ασπάστηκαν το χριστιανισμό, πιθανότατα όταν κατέφυγαν από τη Ρώμη στην Κόρινθο τον 1ο αιώνα μ.Χ. για ν’ αποφύγουν τους διωγμούς του αυτοκράτορα Κλαύδιου. Εκεί συνάντησαν πρώτη φορά και φιλοξένησαν τον Απόστολο Παύλο, ο οποίος μάλιστα τους μνημονεύει σε τρεις επιτολές του και τον ακολούθησαν στην Έφεσο ως συνοδοί. Η παράδοση αναφέρει ότι ο Ακύλας έγινε Επίσκοπος Ηρακλείας και μαρτύρησε για την πίστη του μαζί με τη σύζυγό του, ενώ κατ’ άλλους ερευνητές κοιμήθηκαν ειρηνικά. Στη μνήμη αυτού του αγαπημένου μέχρι το θάνατο ζευγαριού πρότεινε ο μακαριστός Χριστόδουλος να γιορτάζουν την αγάπη τους οι ερωτευμένοι.

Όμως οι ερωτευμένοι δε χρειάζονται γιορτές και ξεχωριστές ημέρες για να δείξουν και ν’ αποδείξουν την αγάπη τους. Ο Έρωτας, ούτως ή άλλως, είναι από μόνος του γιορτή και γιορτάζει μόνιμα και τις 365 μέρες του χρόνου, χωρίς να χρειάζεται κανέναν άγιο προστάτη. Μάλλον κάτι τέτοιο σκέφτηκαν κι οι αρχαίοι Έλληνες κι αφού ξεχώρισαν τον Έρωτα από την αγάπη -η ελληνική γλώσσα είναι η μοναδική ή ίσως μία από λίγες γλώσσες στον κόσμο που έχει άλλη λέξη για τον έρωτα κι άλλη για την αγάπη- έκαναν τον Έρωτα θεό, καρπό της παράνομης και γι’ αυτό παθιασμένης σχέσης της πανέμορφης Αφροδίτης με τον Άρη, το θεό του πολέμου, τρομερός και καταστροφικός ο Έρωτας σαν τον πόλεμο πατέρα του κι ίσως κι ακόμη πιο δυνατός, ικανός να ξεκινήσει και να θρέψει χίλιους δεκαετείς Τρωικούς πολέμους για τα μάτια μιας Ωραίας Ελένης. Ο Έρωτας δε γιορτάζει μόνο στις 14 του Φλεβάρη κι όχι γιατί είναι ενάντιο στην ορθόδοξη πίστη μας. Απλά γιατί είναι από μόνος του γιορτή και η καλύτερη αφορμή για να γιορτάζουμε τη ζωή και την αγάπη, τη συνέχεια μας την ίδια, το χρόνο ολόκληρο.