Το πορτραίτο της Mona Lisa del Gioconda, με το αινιγματικό χαμόγελο και την απαράμιλλη μίξη αθωότητας και προκλητικότητας, είναι ίσως το πιο αναγνωρίσιμο έργο τέχνης στον κόσμο. Εδώ και πολλά χρόνια πλήθος ερευνητών και ιστορικών έχουν αφιερώσει ατέλειωτες ώρες προσπαθώντας να προσδιορίσουν την ταυτότητα του μοντέλου.

Η επίσημη εκδοχή λέει ότι ο Francesco di Bartolommeo di Zanobi del Giocondo, ένας από τους πιο επιφανείς ευγενείς της Φλωρεντίας, ζήτησε από τον Da Vinci να κάνει ένα πορτραίτο της 3ης του γυναίκας, της Lisa di Antonio Maria di Noldo Gherardini. Ο Da Vinci ξεκίνησε το έργο το 1503 όταν η Lisa ήταν 24 ετών. Συνέχισε να δουλεύει το έργο του έως το 1507 οπότε και εγκατέλειψε την Φλωρεντία. Δεν το παρέδωσε στον πελάτη του, άλλοι υποστηρίζουν ότι απλά δεν το είχε τελειώσει, άλλοι ότι είχε συνδεθεί συναισθηματικά με τον πίνακα και δεν ήθελε να τον αποχωριστεί.

Όμως υπάρχουν και αρκετές άλλες εκδοχές για την ταυτότητα της γυναίκας που ενέπνευσε στο Da Vinci το αινιγματικό χαμόγελο. Η Γερμανίδα ερευνήτρια Magdalena Soest υποστηρίζει ότι επρόκειτο για την Δούκισσα του Forli.  Στηρίζει τη θεωρία της στην εξέταση ενός άλλου πίνακα που παρουσιάζει μια γυναίκα με παρόμοια χαρακτηριστικά, και αινιγματικό χαμόγελο. Μια άλλη θεωρία συσχετίζει το όνομα gioconda με τη σημασία του στα Ιταλικά, δηλαδή μια γυναίκα χαρούμενη, και υποστηρίζει ότι στην πραγματικότητα το μοντέλο ήταν κάποια πόρνη την οποία πλήρωσε ο Da Vinci για να ποζάρει. Τέλος η πιο ακραία θεωρία της Lillian Schwartz, υποστηρίζει ότι πρόκειται στην πραγματικότητα για αυτοπροσωπογραφία του Da Vinci με τη μορφή γυναίκας.

Για την ιστορία η υπόλοιπη ζωή της Mona Lisa μέχρι σήμερα κύλησε ως εξής:

Όταν το 1516 ο Da Vinci βρέθηκε στη Γαλλία πούλησε τον πίνακα στο βασιλιά Francis I. Στα επόμενα χρόνια το έργο μεταφέρθηκε αρκετές φορές από παλάτι σε παλάτι, μέχρι που μεταφέρθηκε στο Λούβρο, μετά την πτώση του Ναπολέοντα.

Τον Αύγουστο του 1911 ο πίνακας εκλάπη από ένα ιταλό κλέφτη ο οποίος το μετέφερε στην Ιταλία. Το έργο εμφανίστηκε 2 χρόνια αργότερα στη Φλωρεντία και μετά από μια σειρά εκθέσεων επέστρεψε στο Λούβρο. Το 1956 υπέστη σοβαρές ζημιές στο κάτω μέρος μετά από μια επίθεση με οξύ. Σήμερα φυλάσσεται στο μουσείο του Λούβρου πίσω από αλεξίσφαιρο τζάμι, ενώ «της έχει απαγορευτεί» κάθε μετακίνηση.

Ο Da Vinci έβαλε μια μορφή στην ιστορία, όποιο και εάν ήταν το μοντέλο που ποζάρισε για το μεγάλο δημιουργό. Το συγκεκριμένο πορτραίτο αναδείχθηκε στο πιο γνωστό έργο τέχνης όλων των εποχών όχι τόσο εξαιτίας κάποιας μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας. Κυρίως λόγω της ιδιοφυούς σύλληψης και αποτύπωσης μιας εκδοχής μειδιάματος που μπορεί να σημαίνει χιλιάδες πράγματα αλλά και τίποτα. Ίσως γι αυτό το λόγο ο 20ος αιώνας έχει εκμεταλλευτεί το έργο του Da Vinci ως εμπορικό σήμα για μια σειρά ετερόκλητων προϊόντων, από σοκολατάκια και ηδύποτα, μέχρι βιβλία μυστηρίου.