Η βασική αρχή σε όλες τις απάτες "προκαταβολής φόρων" είναι το να πειστεί το υποψήφιο θύμα ότι πληρώνοντας ένα μικρό ποσό εξασφαλίζει ένα άλλο πολύ μεγαλύτερο, χωρίς να κάνει απολύτως τίποτα. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι, δικαίως, σκεπτικοί απέναντι σε τέτοιες προσφορές ή "ευκαιρίες.

Υπάρχουν όμως και εκείνοι που κινούμενοι από απληστία, από μεγάλη ανάγκη, ή απλά είναι αρκετά ευκολόπιστοι, μετατρέπονται σε θύματα αδίστακτων κακοποιών.Τα τελευταία χρόνια η απάτη μεταφοράς Νιγηριανών κεφαλαίων (Nigerian advance fee fraud) έχει αρχίζει να παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις. Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 αυτή η μορφή απάτης, γνωστή διεθνώς και ως 4-1-9 από το αντίστοιχο άρθρο του Νιγηριανού ποινικού κώδικα, έχει αναδειχθεί σε μια από τις πιο επικερδείς μορφές απάτης που χρησιμοποιούν ως μέσο τις υπηρεσίες του διαδικτύου. Οι διεθνείς διωκτικές αρχές πιστεύουν ότι "διαχειριστές" της απάτης είναι Νιγηριανοί εξόριστοι, μέλη του προηγούμενου καθεστώτος της χώρας, οι οποίοι εξακολουθούν να έχουν προσβάσεις σε κάποια κομμάτια του κρατικού μηχανισμού και είναι διασκορπισμένοι στις ΗΠΑ, το ΗΒ, τον Καναδά, την Ιαπωνία, την Αυστραλία και άλλες χώρες.

Οι διωκτικές αρχές της Μεγάλης Βρετανίας έχουν ήδη προβεί σε συλλήψεις που κατέληξαν σε καταδίκες, απ'  ότι φαίνεται όμως υπάρχουν πολλές ξεχωριστές ομάδες η κάθε μια από τις οποίες "τρέχει" το δικό της σενάριο της απάτης.

Η αρχή

Σε τί ακριβώς έγκειται η απάτη. Άνθρωποι σε πολλές χώρες του κόσμου έχουν λάβει e-mails όπως αυτό.

Κυκλοφορούν πολλές και διάφορες παραλλαγές οι οποίες έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά:

* ο αποστολέας υποτίθεται πώς είναι κάποιο πολύ σημαντικό πρόσωπο του προηγούμενου καθεστώτος

* υπάρχει κάποιο σημαντικό χρηματικό ποσό (30-100 εκατομμύρια δολάρια) προϊόν υπεξαιρέσεων ή δωροδοκιών το οποίο αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να διοχετευθεί εκτός της χώρας με το όνομα του δικαιούχου-αποστολέα του mail

* ο παραλήπτης καλείται να βοηθήσει την κατάσταση λειτουργώντας ως αποδέκτης του ποσού ώστε να γίνει αποδεκτή από την κυβέρνηση η διοχέτευση των χρημάτων εκτός της Νιγηρίας και για τη βοήθειά του αυτή θα λάβει ως προμήθεια ένα σημαντικό ποσό (έως και 30% του συνολικού ποσού)

* η επιλογή του παραλήπτη έγινε με βάση κάποια πληροφορία σχετικά με την φερεγγυότητά του (συχνά αναφέρεται κάποιο επιμελητήριο ή επαγγελματική ένωση) και την αξιοπιστία του και όχι τυχαία

* ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην ανάγκη τήρησης απόλυτης εμπιστευτικότητας η οποία αιτιολογείται από τον κίνδυνο που διατρέχει ο πρώην αξιωματούχος από την κυβέρνηση της Νιγηρίας

Αρχικά, από το υποψήφιο θύμα ζητείται η συγκατάθεσή του και η παροχή πληροφοριών που σχετίζονται με τραπεζικούς λογαριασμούς, και άλλα στοιχεία που θα διευκολύνουν τη συναλλαγή. Όταν έχει ζητηθεί ο "Νιγηριανός αξιωματούχος" έχει προσκομίσει στο θύμα έγγραφα που δείχνουν απόλυτα επίσημα και αυθεντικά και ενισχύουν την αξιοπιστία του, επιβεβαιώνοντας και την ύπαρξη του εν λόγω ποσού.

Έτσι το θύμα προσελκύεται σε κάτι που μοιάζει με απίθανη ευκαιρία (από αυτές που εμφανίζονται μόνο μια φορά στη ζωή ενός ανθρώπου).

2η Φάση

Η 2η φάση του σχεδίου ενεργοποιείται από τη στιγμή που κάποιος αποφασίσει να απαντήσει στην αρχική προσφορά και να την αποδεχτεί. Ξεκινά λοιπόν μια διαδικασία ανταλλαγής επιστολών, πιθανόν και κάποια υπογραφή συμφωνητικού μέσω fax ή ταχυδρομείου. Το θύμα έχει ήδη αρχίσει να πιστεύει ότι βρίσκεται ένα βήμα πριν την απόκτηση ενός τεράστιου χρηματικού ποσού.

Σε κάποια χρονική στιγμή, ακριβώς πριν τη μεταβίβαση των χρημάτων, θα εμφανιστεί κάποιο πρόβλημα (ένα απρόβλεπτο τέλος που πρέπει να πληρωθεί, κάποιος υπάλληλος που πρέπει να δωροδοκηθεί, κάποια προκαταβολή φόρου που απαιτείται από την τράπεζα). Ο "Νιγηριανός αξιωματούχος" προφασίζεται προσωρινή αδυναμία του να καλύψει αυτό το ποσό λόγω του ότι έχει ήδη προχωρήσει στην εντολή μεταβίβασης των χρημάτων με αποτέλεσμα αυτά να είναι δεσμευμένα μέχρι να λυθεί το πρόβλημα που ανέκυψε. Επίσης μπορεί να προφασισθεί έλλειψη ρευστότητας λόγω κάποιας αιφνίδιας παρέμβασης της κυβέρνησης που έχει παγώσει όλα τα οικονομικά του στοιχεία, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο μια ακόμα πιο επείγουσα κατάσταση καθώς τα χρήματα κινδυνεύουν να χαθούν.

Στα πλαίσια λοιπόν της συνεργασίας των δύο μερών ζητείται από το θύμα να καταβάλλει αυτό το έκτακτο χρηματικό ποσό, το οποίο "φυσικά" θα πάρει πίσω μόλις ολοκληρωθεί η συναλλαγή. Αυτή είναι και αρχή μια σειράς τέτοιων "προβλημάτων", καθώς εμφανίζονται όλο και νέα τέλη ή "λαδώματα" που πρέπει να καταβληθούν και ζητούνται από το θύμα. Το θύμα με τη σειρά του, στην προσδοκία μιας προμήθειας της τάξης των 300-1.000 εκατομμύρια δε διστάζει να πληρώσει αρχικά 500.000. Αν δε κάποιος πληρώσει τα πρώτα 500 στη συνέχεια έχει πέρα από την προσδοκία της προμήθειας και την "επένδυσή" του να τον κρατά στο παιχνίδι.

Στις περισσότερες των περιπτώσεων, σε κάποια χρονική στιγμή το θύμα καλείται να ταξιδέψει στη Νιγηρία ή σε κάποια γειτονική χώρα για την ολοκλήρωση της συναλλαγής. Ένα σημαντικό στοιχείο σε αυτό το σημείο είναι ότι το θύμα, εμπιστευόμενο τις πληροφορίες του "συνεργάτη" του πιστεύει ότι δεν είναι απαραίτητη η visa για την είσοδο στη χώρα, ενώ στην πραγματικότητα ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Έτσι η ομάδα των κακοποιών επιτυγχάνει την παράνομη είσοδό του στη χώρα μέσω δωροδοκίας κάποιων υπαλλήλων στις αρμόδιες υπηρεσίες και το θύμα βρίσκεται στη Νιγηρία εντελώς παράνομα. Το γεγονός αυτό θα χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια ως μέσο εκβιασμού, ενώ παράλληλα το θύμα θα αδυνατεί να εγκαταλείψει τη χώρα με τη νόμιμη οδό. Από το 1992, έχουν αναφερθεί οι θάνατοι 17 ανθρώπων οι οποίοι είτε προσπαθούσαν να πάρουν πίσω χρήματα που είχαν χάσει μέσω της απάτης, είτε είχαν παρασυρθεί εκεί βάσει του παραπάνω σχεδίου.

Σύμφωνα με τις ενδείξεις, ο "τζίρος" της παραπάνω απάτης ανέρχεται σε σε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο με αυξητικές τάσεις. Να σημειωθεί ότι τα νούμερα αυτά δεν περιλαμβάνουν τις απώλειες αυτών που δεν έχουν προχωρήσει σε καταγγελίες, είτε λόγω φόβου, είτε λόγω ντροπής.

Η Μυστική Υπηρεσία των ΗΠΑ (δεν είναι ίσως γνωστό ότι αρχική αποστολή της, η οποία εξακολουθεί να υφίσταται, δεν ήταν η προστασία του εκάστοτε Προέδρου, αλλά η δίωξη του οικονομικού εγκλήματος), έχει δημιουργήσει ειδικό γραφείο για την εξέταση των περιστατικών του συγκεκριμένου είδους απάτης και, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της, δέχεται καθημερινά εκατοντάδες καταγγελίες. Υπηρεσίες άλλων κρατών, όπως η Μεγάλη Βρετανία έχουν σχηματίσει δικογραφίες εναντίον συγκεκριμένων ατόμων, άλλα από τα οποία έχουν προσαχθεί και άλλα καταζητούνται.

Σημαντική νομική δυσκολία στις περιπτώσεις αυτές, είναι ότι εκτός εκείνων που περιλαμβάνουν σαφή σωματική βία ή απειλή, στις υπόλοιπες είναι δύσκολο να στοιχειοθετηθεί αδίκημα, κυρίως όταν η κατάσταση περιπλέκεται λόγω της εμπλοκής διαφορετικών νομικών συστημάτων (μή ξεχνάτε ότι πρόκειται για διεθνή απάτη και στην πραγματικότητα δεν ξέρετε σε ποιά χώρα βρίσκεται αυτός με τον οποίον έρχεστε σε επαφή) καθώς δεν είναι πάντα σαφές σε ποιά χώρα διαπράττεται το αδίκημα.

Η εμπειρία μας

Πιστεύεται ότι περισσότερα από 10.000.000 χρήστες του internet έχουν δεχθεί μηνύματα προσέλκυσης στην απάτη και περίπου το 5% από αυτούς (περίπου 500.000) άνθρωποι έχουν προχωρήσει σε περαιτέρω επαφές. Κάποιοι από αυτούς πραγματικά ξεγελάστηκαν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, ενώ άλλοι ήταν απλά περίεργοι να δούν τί θα συμβεί εάν απαντούσαν.

Κάτι τέτοιο κάναμε κι εμείς όταν κάποια μέρα λάβαμε ένα τέτοιο mail. Προσπαθήσαμε να κάνουμε "δύσκολες, έξυπνες" ερωτήσεις, όπως: "γιατί διαλέξατε εμένα?" ή (δώστε μου αποδείξεις για την ύπαρξη των χρημάτων", ή "εντάξει, ορίστε μια ταχυδρομική θυρίδα, στείλτε μου μια επιταγή, ή σειρά επιταγών, πληρωτέες σε ελληνική τράπεζα" 'η ακόμα και "ορίστε κάποιο ελληνικό ή ξένο δικηγορικό γραφείο το οποίο θα συνεννοηθεί με τους δικηγόρους της εταιρείας μας για τη συναλλαγή". Σε όλες τις περιπτώσεις υπήρξαν απαντήσεις με αρκετή δόση λογικής. Το σίγουρο όμως είναι ότι ο συγκεκριμένος λογαριασμός e-mail που χρησιμοποιήσαμε άρχισε να δέχεται παρόμοια μηνύματα με μεγάλη συχνότητα. Σε διάστημα 2 μηνών μετρήσαμε τουλάχιστο 25 τέτοια mail. Αυτό μάλλον επιβεβαιώνει τις εκτιμήσεις των διαφόρων υπηρεσιών ότι υπάρχουν αρκετοί ανεξάρτητοι πυρήνες οι οποίοι όμως διατηρούν μεταξύ τους επαφές.

Το αστείο ήταν ότι κάποιος από μας είχε την ιδέα να αθροίσει τα ποσά που επρόκειτο να μεταβιβαστούν μέσω όλων αυτών των e-mail και κατέληξε σε ένα ποσό της τάξης περίπου των 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ αντίστοιχα οι προμήθειές που μας υποσχόντουσαν άγγιζαν το 1 δισεκατομμύριο δολάρια.

Συμπεράσματα

Η κεντρική ιδέα αυτής απάτης είναι αρκετά παλιά. Πάντα υπάρχουν άνθρωποι αρκετά εύπιστοι, απελπισμένοι ή άπληστοι που θα σκεφθούν σοβαρά την ιδέα του να πληρώσουν ένα σχετικά μικρό ποσό για να πάρουν ένα αρκετά μεγαλύτερο, από κάποιο άγνωστο και χωρίς να χρειαστεί να ιδρώσουν. Το internet απλά παρέχει ένα μέσο για ευρεία εξάπλωση του φαινομένου με τη ευκολία και την ταχύτητα που παρέχει στις επικοινωνίες.

Παράλληλα, μιλώντας με όρους ψυχολογίας, ο χρήστης του internet είναι ιδιαίτερα ευάλωτος σε πολλές καταστάσεις, κυρίως εξαιτίας δύο βασικών ψευδαισθήσεων:

Με μια πρώτη ματιά τα δύο παραπάνω σημεία φαίνονται άσχετα με το θέμα μας, συνθέτουν όμως ένα ψυχογράφημα που έμμεσα αλλάζει την κανονική ροή λήψης αποφάσεων στο υποσυνείδητο.

Τέλος πρέπει κανείς να συνυπολογίσει το ότι τα ποσά τα οποία αναφέρονται είναι αρκετά για εξάψουν τη φαντασία και αφήσουν ακόμα και στον πιο λογικό την αμφιβολία "και άν είναι αλήθεια?"

Οι τέσσερις παραπάνω παράγοντες, ευπιστία-απελπισία-απληστία, οι δύο ψευαισθήσεις του διαδικτύου και το "βάρος" των ποσών, δημιουργούν ένα μίγμα εκρηκτικό και ουσιαστικά δίνουν την απάντηση στο ερώτημα που σίγουρα σας έρχεται στο μυαλό από την 1η παράγραφο αυτού του κειμένου: "είναι δυνατό κάποιος να πιστέψει μια τέτοια προσφορά?"