Ο Τιτάνας, ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου, είναι ένα μυστηριώδες μέρος. Η πυκνή ατμόσφαιρά του είναι πλούσια σε οργανικές ενώσεις. Μερικές απ’ αυτές θα μπορούσαν ν’ αποτελέσουν ενδείξεις για ύπαρξη ζωής, αν υπήρχαν στο δικό μας πλανήτη.

Πώς όμως σχηματίστηκαν στον Τιτάνα και πως θα καταφέρουμε ν’ ανακαλύψουμε την έναρξη της ζωής πάνω στη Γη;

Το ερευνητικό σκάφος Huygens της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA) αναμένεται να προσεγγίσει τον Τιτάνα το 2005 και θα συνδράμει στην προσπάθειά μας να βρούμε απαντήσεις. Εδώ στη Γη τα επίγεια τηλεσκόπια επιτελούν το δικό τους ρόλο. Θα βοηθήσουν τους επιστήμονες ν’ αποφασίσουν με ακρίβεια πώς και που το Huygens θα προσεδαφιστεί. Άραγε ποιο μέρος θα είναι αυτό, πάνω σε στέρεο έδαφος ή σ’ έναν ωκεανό μεθανίου;

Ο Voyager 1 της NASA έστειλε τις πρώτες λεπτομερείς εικόνες από τον Τιτάνα το 1980. Αυτές κατέδειξαν μονάχα μια θαμπή, με πορτοκαλί χρώμα ατμόσφαιρα και κατά τα φαινόμενα ομοιογενή. Ήταν τόσο πυκνή που δεν μπορούσες να διακρίνεις την επιφάνεια. Ωστόσο, άλλα δεδομένα αποκάλυψαν συναρπαστικά πράγματα. Παρόμοια με αυτή της Γης, η ατμόσφαιρα του Τιτάνα αποτελείται κυρίως από άζωτο αλλά υπάρχει επίσης μεθάνιο και πλήθος άλλες οργανικές ενώσεις.

Οι οργανικές ενώσεις σχηματίζονται όταν το ηλιακό φως καταστρέφει το μεθάνιο. Αν όμως το ηλιακό φως καταστρέφει διαρκώς το μεθάνιο, πώς αυτό συγκεντρώνεται στην ατμόσφαιρα; Σήμερα πάνω στη Γη, η ίδια η ζωή είναι ο παράγοντας που ανανεώνει την παρουσία του μεθανίου. Το μεθάνιο είναι ένα υποπροϊόν του μεταβολισμού πολλών οργανισμών. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι υπάρχει ζωή στον Τιτάνα;

Ο Τιτάνας δεν είναι ένας ευχάριστος τόπος για ζωή. Είναι πολύ παγωμένος για να διαθέτει νερό σε υγρή μορφή και όλες οι γνωστές μορφές ζωής χρειάζονται το νερό. Η επιφάνεια του Τιτάνα έχει θερμοκρασία -1800 C. Σύμφωνα με μια εξωτική θεωρία, πολύ πίσω στο παρελθόν, η σύγκρουση ενός μετεωρίτη, για παράδειγμα, θα μπορούσε να έχει προκαλέσει αρκετή θερμότητα ώστε να λιώσει τον πάγο ίσως για μερικές εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια.

Πάντως, είναι απίθανο σήμερα ο Τιτάνας να είναι ένας τόπος που φιλοξενεί ζωή. Ο Jean-Pierre Lebreton, επιστήμονας του προγράμματος Huygens, βρίσκεται σε αμηχανία εξαιτίας της ποσότητας μεθανίου που εξακολουθεί να υπάρχει στην ατμόσφαιρα του Τιτάνα. Είναι δυνατόν να υπάρχουν ωκεανοί μεθανίου πάνω στην επιφάνειά του ή κάτω απ’ αυτή;

Πριν την προγραμματισμένη για τον Ιανουάριο του 2005 άφιξη του Huygens, οι αστρονόμοι θα παρατηρούν τον Τιτάνα χρησιμοποιώντας ισχυρά επίγεια τηλεσκόπια. «Όλο και περισσότεροι αστρονόμοι στρέφουν τα αστρονομικά εργαλεία τους προς αυτόν τον εκπληκτικά κρύο κόσμο. Και τ’ αποτελέσματα των παρατηρήσεών τους θα μας βοηθήσουν αρκετά», τονίζει με έμφαση ο Lebreton. Φωτογραφίες από το Αστεροσκοπείο W. M. Keck αποκαλύπτουν σύννεφα μεθανίου κοντά στο νότιο πόλο του Τιτάνα. Θα μπορούσε να διαθέτει τα ίδια καιρικά φαινόμενα με αυτά της Γης; Ο Lebreton συνεχίζει, «αυτή είναι μια μεγάλη ανακάλυψη. Σημαίνει πως η ατμόσφαιρα είναι περισσότερο δυναμική απ’ όσο συνηθίσαμε να θεωρούμε». Η διαστημοσυσκευή Cassini της NASA θα δει καθαρά αυτά τα σύννεφα, εκτελώντας ακριβείς παρατηρήσεις πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την αποδέσμευση του σκάφους Huygens.

Στο πέρασμα του χρόνου, οι επιστήμονες έχουν αλλάξει δραματικά τις απόψεις τους σχετικά με την επιφάνεια του Τιτάνα. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘90, το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble των υπηρεσιών NASA-ESA παρατήρησε μια περιοχή στον Τιτάνα, η οποία ήταν φωτεινότερη από τις υπόλοιπες. Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις δείχνουν το ίδιο χαρακτηριστικό ακόμα καλύτερα. Τι είναι αυτές οι φωτεινές και σκοτεινές περιοχές; Ο Lebreton διερωτάται εάν, «η φωτεινή περιοχή θα μπορούσε να είναι μια ήπειρος και το υπόλοιπο ωκεανοί. Δεν γνωρίζουμε ακόμη. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ωστόσο, ότι η επιφάνεια εμφανίζεται πολύ ποικιλόμορφη και όχι ομοιογενής. Υπάρχουν αρκετές εκπλήξεις που μας περιμένουν εκεί».

Που θα προσεδαφιστεί το Huygens; Πάνω στη φωτεινή περιοχή ή πάνω σε μια σκοτεινή; «Πιο κοντά στη φωτεινή επιφάνεια, αλλά όχι πάνω της», απαντά ο Lebreton. «Φαντατείστε μόνο! Θα μπορούσαμε να προσεδαφιστούμε σε έναν ωκεανό! Θα ήταν πραγματικά συναρπαστική, η πρώτη προσεδάφιση σ’ έναν ωκεανό εκτός Γης».

Η προσεδάφιση πάνω σ’ έναν ωκεανό πιθανόν θα σήμαινε πλουσιότερα δεδομένα απ’ ότι το Huygens. Ακόμη κι αν το σκάφος κρατούσε μονάχα μερικά λεπτά προτού βυθιστεί παραμένοντας τουλάχιστον σε μια όρθια θέση. Όντας η όρθια θέση είναι απαραίτητη για την αποστολή δεδομένων προς την διαστημοσυσκευή Cassini και στους επιστήμονες της Γης. Επιπλέον, μερικά από τα όργανα του Huygens είναι καλύτερα προγραμματισμένα στο ν’ αναλύουν υγρά. Αντίθετα, εάν το Huygens προσεδαφιστεί πάνω σε μια στερεή επιφάνεια, υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος να πέσει σε λάθος κατεύθυνση και να μην είναι σε θέση να επικοινωνήσει εύκολα με το Cassini.

Αυτό είναι το πεπρωμένο του σκάφους της ESA: να ταξιδεύσει υπερβολικά μακριά σ’ ένα αντικείμενο που το γνωρίζουμε σχετικά λίγο, και να μετρήσει άκρως γνωστές οργανικές ενώσεις σε υπερβολικά γρήγορο χρονικό διάστημα. Το Διάστημα είναι ένα επικίνδυνο μέρος στο οποίο όλα είναι ακραία και πιθανά. Ας ελπίζουμε λοιπόν ότι όλα θα πάνε καλά.