Θέματα όπως τα φαντάσματα, οι προαισθήσεις, το διάβασμα της σκέψης, το λύγισμα των κουταλιών με τη σκέψη ή άλλα παρόμοια παραφυσικά μυστήρια, είναι για τους περισσότερους φυσικούς ανύπαρκτα ή ότι βρίσκονται στη φαντασία των ανθρώπων.
Αυτά τα παραψυχολογικά ή παραφυσικά φαινόμενα, που γίνονται αισθητά με τις πέραν των αισθήσεων μας ικανότητες ή δεν μπορούν να εξηγηθούν με τους φυσικούς νόμους, γίνονται τα τελευταία χρόνια αντικείμενο έρευνας και των φυσικών.
Οι φυσικοί όμως βλέπουν τα φαινόμενα σκεπτικιστικά. Προσπαθούν να τα επαναλάβουν στο εργαστήριο για να βρουν αν υπακούουν ή όχι σε φυσικούς νόμους. Αλλά για να κάνουν πειράματά πρέπει να συνεργαστούν με ορισμένα 'προικισμένα' άτομα, που να έχουν τέτοιες ικανότητες.
Τα παραφυσικά φαινόμενα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη περιλαμβάνει τις περιπτώσεις της διόρασης, της τηλεπάθειας, της γνώσης μελλοντικών γεγονότων. Είναι τα φαινόμενα της παρ' αίσθησιν αντίληψης.
Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τυχαία φαινόμενα που επηρεάζονται από τη σκέψη ή τη θέληση ενός ατόμου. Τέτοια φαινόμενα είναι το ρίξιμο των χαρτιών ή των ζαριών, το λύγισμα ενός κουταλιού ή η μετακίνηση από μακριά κλπ. Για να αποδειχθούν στην πράξη όμως με πειράματα πρέπει να είναι επαναλήψιμα σε εργαστήρια της φυσικής.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι τα πειράματα παραψυχολογίας δεν είναι επαναλήψιμα, γιατί αυτό οφείλεται στην αδυναμία της φυσικής. Και φέρνουν σαν παράδειγμα ότι οι συσκευές στη φυσική δουλεύουν καλά με ποσότητες πάνω από μια ορισμένη τιμή. Έτσι και στα παραφυσικά φαινόμενα, ισχυρίζονται, δεν υπάρχουν μηχανήματα που να μετρούν τις πολύ μικρές ποσότητες με τις οποίες δουλεύουν τα παραφυσικά φαινόμενα.
Αλλά οι πιο πολλοί άνθρωποι, παρόλο που τα παραφυσικά φαινόμενα δεν μπορούν να εξηγηθούν με τη βοήθεια της φυσικής, έχουν γι' αυτά τα φαινόμενα μια τελείως προσωπική θετική στάση. Αυτό δείχνουν και οι περισσότερες δημοσκοπήσεις. Πολύς κόσμος πιστεύει σε τέτοια φαινόμενα. Γιατί θεωρούν ότι κάτω από την επιφάνεια της συνείδησης και της κοινής λογικής υπάρχουν κινητήριες δυνάμεις που προκαλούν ανεξήγητα φαινόμενα. Μήπως, όμως, αυτό που τώρα είναι έξω από τη λογική της επιστήμης, θα είναι αργότερα κοινό κτήμα των ανθρώπων;
Ιστορική αναδρομή
Οι περισσότεροι επιστήμονες φυσικοί αντιμετωπίζουν πιθανώς τα παραφυσικά φαινόμενα είτε σαν σαχλαμάρες είτε σαν μη αντάξια σοβαρής μελέτης. Όμως, εδώ και πολλά χρόνια το θέμα αυτό έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον διάφορων διαπρεπών φυσικών.
Για παράδειγμα οι Λόρδος Rayleigh, J.J. Thomson και Oliver Lodge, ήταν όλοι τους ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας για την Ψυχική Έρευνα, η οποία ιδρύθηκε το 1882 από τους συνεργάτες του Trinity College για τη μελέτη "εκείνων των ικανοτήτων του ατόμου, αληθινές ή υποτιθέμενες, οι οποίες εμφανίζονται να είναι ανεξήγητες σε κάθε γενικά αναγνωρισμένη υπόθεση". Αργότερα μέλος της υπήρξε και ο αστρονόμος C. Flammarion. Ο μεγάλος Άγγλος φυσικός Oliver Lodge, το 1884, είχε επιβεβαιώσει πειράματα τηλεπαθητικής μεταβίβασης. Το 1888 ιδρύεται μια αντίστοιχη εταιρεία και στις ΗΠΑ, ενώ αργότερα ακολούθησαν η Γαλλία, η Ολλανδία, η Ιταλία, η ΕΣΣΔ και φυσικά η Ελλάδα.
Αλλά αν πάμε στο παρελθόν, συναντάμε κορυφαίους επιστήμονες σαν τον Κέπλερ, με πίστη στην αστρολογία, που έλεγε ότι "τίποτα δεν γίνεται στον ουρανό που να μην γίνεται με κάποιο κρυφό τρόπο αισθητό από τις δυνάμεις της Γης. Οι πνευματικές δυνάμεις εδώ στη Γη επηρεάζονται όσο και ο ίδιος ο ουρανός". Ο Leibniz συνταράχθηκε όταν έμαθε για τα κατορθώματα του 'Άγιου της εποχής του, Ιωσήφ του Copertino. Ο ασκητής αυτός σε κατάσταση έκστασης φαίνονταν να παραβιάζει τη βαρύτητα αιωρούμενος πάνω από το έδαφος. Ο μεγάλος Νεύτωνας πέρασε τα τελευταία του 20 χρόνια, βυθισμένος σε μελέτες αποκρυφιστικές καθώς και στην αλχημεία. Στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, οι B. Steward, W.Crookes και W.Barett ήταν ένθερμοι μελετητές της παραψυχολογίας. Ο Crookes, από τους μεγαλύτερους φυσικούς, μάλιστα το 1883 δημοσίευσε περιγραφές φαινομένων ακαυστίας και τηλεκίνησης. Φυσικά είχε συγκεντρώσει τόσα ειρωνικά σχόλια στην εποχή του, που ακόμα και σήμερα στο περίφημο Science Museum στο Λονδίνο, υπάρχουν στην αίθουσα όπου εκτίθενται οι ανακαλύψεις του αυτά τα σχόλια.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ο J. Rhine, στο Πανεπιστήμιο Duke της Αμερικής, εισήγαγε στατιστικές μεθόδους κι ένα πλέγμα αυστηρών ελέγχων στα φαινόμενα της τηλεπάθειας, διόρασης και πρόγνωσης. Έτσι, η παραψυχολογία άρχισε να παίρνει άλλες, επιστημονικές κατά κάποιο τρόπο, διαστάσεις. Με τα πειράματά του ο Rhine επί τριάντα χρόνια, βρήκε ότι μερικά άτομα μάντευαν ορισμένα χαρτιά σε ποσοστό πάνω από τους νόμους της στατιστικής. Άλλοι όμως, σαν τον Shannon τον πατέρα της θεωρίας των επικοινωνιών ή το μαθηματικό W. Weaver, αρνήθηκαν την ερμηνεία του Rhine. Ο H. Schmidt, διάδοχος του Rhine στο εργαστήριο του, δούλεψε κι αυτός συστηματικά με πειραματικές συσκευές για να βρει άτομα προικισμένα με άλλου είδους ικανότητες.
Στην πρώην Σοβιετική Ένωση, θα δούμε επιστήμονες σαν τον Sergeyev στο Πανεπιστήμιο του Λένινγκραντ, να ασχολούνται πειραματικά με τα φαινόμενα της παραψυχολογίας, με τη συμμετοχή ατόμων με ισχυρές ικανότητες. Ένα τέτοιο άτομο ήταν η Nina Kulagina που μπορούσε να μετακινήσει με τη δύναμη του νου μικρά αντικείμενα, όπως σπίρτα. Ο Sergeyev απέδιδε την τηλεκίνηση στο γεγονός ότι η Nina Kulagina, με την οποία έκανε τα πειράματα, τη στιγμή της συγκέντρωσης γινόταν πηγή υπεριώδους ακτινοβολίας. Ο έντονος ιονισμός που προκαλεί στον αέρα μπορεί, σύμφωνα με τον Sergeyev, να μετακινήσει τα σπίρτα.
Ο καθηγητής των μαθηματικών J. Taylor στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, συνεργάστηκε με τον διάσημο για τις παραφυσικές ικανότητές του Ισραηλίτη Uri Geller για πειράματα παραψυχολογίας και πίστευε ότι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπει ο Geller συντονίζει τα ηλεκτρόνια του αντικειμένου, τα οποία έτσι παραμορφώνονται από μακριά. Το 1974 το φημισμένο για την εγκυρότητα του περιοδικό Nature δημοσιεύει μια μελέτη των φυσικών R. Targ και H. Puthoff, του Πανεπιστημίου του Stanford, για τις ικανότητες του Uri Geller. Στην εργασία τους βεβαιώνουν για τις μαντικές ικανότητες του Geller καθώς και την τηλεπαθητική μεταβίβαση σχεδίων, σε απίστευτα αυστηρές συνθήκες με τις οποίες διεξήχθησαν τα πειράματα.
Μια στατιστική έρευνα του Michel Gauquelin, τη δεκαετία του '60, έδειξε ότι το ιατρικό επάγγελμα ήταν πολύ συχνότερο σε άτομα που ο Κρόνος ή ο Άρης είχαν κάποιο ορισμένο ύψος στον ουρανό όταν γεννήθηκαν. Και τέλος το 1951 ο ραδιομηχανικός J.Nelsen δημοσίευσε εμπειρικούς κανόνες που έδειχναν ότι οι θέσεις των πλανητών επηρέαζαν τις τηλεπικοινωνίες στα βραχέα κύματα.
Σημερινή κατάσταση
Σήμερα, πολλοί επιστήμονες συμμετέχουν σε διάφορες έρευνες που γίνονται για τα παραφυσικά φαινόμενα και δημοσιεύουν τις εργασίες τους σε επιστημονικά περιοδικά. Για παράδειγμα, κάποιες έρευνες στο Berkeley έχουν δείξει ότι οι προσευχές παρατείνουν τη ζωή των ασθενών, ακόμα κι όταν οι ασθενείς δεν γνωρίζουν ότι κάποιος προσεύχεται γι' αυτούς. Δυστυχώς όμως, αυτοί οι επιστήμονες θεωρούνται αιρετικοί και δεν σχολιάζονται καν οι έρευνες τους. Παρόλο, που όσοι ασχολούνται με αυτά τηρούν όπως λένε κάποιους δεοντολογικούς κανόνες της επιστήμης.
Ένας από αυτούς, τους αιρετικούς επιστήμονες, είναι και ο φυσικός Brian Josephson, από το εργαστήριο Cavendish στο Κέιμπριτζ, που το 1973 πήρε Νόμπελ για τις εργασίες του πάνω στους υπεραγωγούς. Σήμερα, διευθύνει το Πρόγραμμα Ενοποίησης Σκέψης - Ύλης (Mind-matter unification project) στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, με σκοπό να βρει με ποιο τρόπο εργάζεται ο εγκέφαλος, ερευνώντας θέματα όπως η γλώσσα και η συνείδηση. Μεταξύ των άλλων μελετάει βαθιά και τις θεμελιώδεις συνδέσεις μεταξύ της μουσικής και του νου. Προκαλεί όμως τους αντιρρησίες φυσικούς για τη θεωρητική έρευνα, που πραγματοποιεί, πάνω στη φύση των παραφυσικών φαινομένων, ένα πεδίο που είναι γνωστό ως παραψυχολογία. "Μας ασκείται πραγματικά μια μεγάλη πίεση προκειμένου να μην κρατούμε σε τέτοια θέματα θετική στάση", αναφέρει ο Brian Josephson. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πειράματα, κατά τον Josephson, είναι το Πρόγραμμα Παγκόσμιας Συναίσθησης (Global Consciousness Project), το οποίο καταγράφει τους τυχαίους αριθμούς που παράγουν συσκευές επί τη βάσει ηλεκτρονικού θορύβου. Ο διευθυντής του Προγράμματος Roger D. Nelson δηλώνει ότι - για ανεξήγητους λόγους - η κατανομή των τυχαίων αριθμών αλλάζει αισθητά κατά τη διάρκεια κρίσεων, με αξιοσημείωτο τέτοιο παράδειγμα την 11η Σεπτεμβρίου του 2001.
Σκεπτικισμός
Από την άλλη πλευρά, οι σκεπτικιστές επιμένουν ότι τέτοια στοιχεία δεν τους πείθουν. Ο Terence M. Hines, ένας καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Pace της Νέας Υόρκης, λέει για παράδειγμα ότι οι περί προσευχών μελέτες που έχει δει ήταν ελλιπώς σχεδιασμένες - κριτική που ωστόσο διατυπώνεται και για πολλές άλλες επιστημονικές έρευνες. Μια πρόσφατη και μεγαλύτερης κλίμακα μελέτη κατέληξε ότι οι προσευχές αγνώστων δεν βελτίωσαν την υγεία ασθενών που χειρουργούνταν στην καρδιά.
"Ακόμη γενικότερα", δηλώνει ο Hines, "τα δεδομένα που ισχυρίζονται ότι αφορούν εκδήλωση παραφυσικών φαινομένων βρίσκονται πάντα στα ακρότατα όρια του αντιληπτού". Καθώς οι επιστήμονες μαθαίνουν νέα στοιχεία για ένα φαινόμενο, αναπροσαρμόζουν και επαναρυθμίζουν τα πειράματα τους προκειμένου να εμφανιστούν ευκρινέστερα τα όποια νέα στοιχεία. "Στον χώρο της έρευνας των παραφυσικών φαινομένων κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, παρά τα χρόνια δουλειάς στον τομέα", συμπληρώνει ο Hines.
Ίσως ο κυριότερος λόγος που η πλειονότητα των επιστημόνων απορρίπτει την παραφυσική έρευνα είναι ότι κανένας δεν έχει πλήρη απάντηση στο πώς το μυαλό αλληλεπιδρά με τον φυσικό κόσμο. Ακόμη και ο Josephson το παραδέχεται: "Θα πρέπει να είναι κάτι που δεν έχουμε εντοπίσει στα φυσικά πειράματα. Νομίζω ότι αν μπορέσουμε να βρούμε ένα μοντέλο εκδήλωσης του φαινομένου, τότε οι άνθρωποι θα στραφούν στη μελέτη του".
Σε ένα άρθρο στην εφημερίδα Observer, ο David Deutsch, ένας κβαντικός φυσικός στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, περιέγραψε τους ισχυρισμούς του Josephson σαν "ολοκληρωτικά σκουπίδια" και συνέχισε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία ότι τα παραφυσικά φαινόμενα υπάρχουν στην πραγματικότητα. Κι όταν ρωτήθηκε από το περιοδικό Physics World εάν τα παραφυσικά φαινόμενα μπορούν να γίνουν μια ευυπόληπτη περιοχή της έρευνας, ο Deutsch φάνηκε ιδιαίτερα καυστικός και περιφρονητικός. "Την ημέρα που ο Άγιος Βασίλης θα γίνει πεδίο έρευνας".
Επιδιώξεις των παραφυσικών ή παραψυχολογικών φαινομένων
Αν και όπως είπαμε η παραψυχολογία δεν λαμβάνεται σοβαρά από τους περισσότερους φυσικούς, αντιμετωπίζεται τώρα τελευταία πιο σοβαρά στον ευρύτερο ακαδημαϊκό κόσμο, ειδικά στα τμήματα της ψυχολογίας. Περίπου σε 50 άτομα στα Πανεπιστήμια της Μεγάλης Βρετανίας έχουν απονεμηθεί διδακτορικά PhD στην παραψυχολογία, και 15 από αυτούς έχουν λάβει μόνιμες ακαδημαϊκές θέσεις στα Πανεπιστημιακά τμήματα, σύμφωνα με τον Bernard Carr, έναν καθηγητή της κοσμολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου.
"Ακόμα κι αν κάποιος θεωρεί την πιθανότητα της υπεραισθητικής (extrasensory) αντίληψης να είναι στην πράξη μικρή, η σημασία της απόδειξης της θα ήταν τόσο μεγάλη που είναι σίγουρα αξίζει η προσπάθεια στη μελέτη της", λέει ο Carr.