Οι μάσκες προστασίας αναπνοής, όπως και όλα τα μέσα ατομικής προστασίας, διακρίνονται σε πολλούς διαφορετικούς τύπους, κάθε ένας έχει τις δικές του διαβαθμίσεις και κυρίως συγκεκριμένες χρήσεις και αποτελεσματικότητα.

Η σωστή επιλογή μάσκας ανάλογα με τη χρήση, είναι πολύ μεγάλης σημασίας καθώς μια ακατάλληλη μάσκα δημιουργεί ένα ψευδές αίσθημα προστασίας και φυσικά αφήνει το χρήστη εκτεθειμένο στον κίνδυνο. Επίσης μεγάλη σημασία έχει η επιβεβαίωση ότι η μάσκα που επιλέγεται συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις συγκεκριμένου κατά περίπτωση προτύπου και ότι αυτό αναγράφεται σαφώς πάνω στην ίδια τη μάσκα ή έστω στη συσκευασία. Δυστυχώς στο εμπόριο κυκλοφορούν πολλές μάσκες μίας χρήσης απλού τύπου, οι οποίες διατίθενται ανά μια, εκτός συσκευασίας, και προσφέρουν προστασία μόνο λίγο μεγαλύτερη από ένα απλό πανί.

Ειδικά για τις μάσκες μίας χρήσης ο χρήστης πρέπει να γνωρίζει ότι μετά την αρχική στερέωση και προσαρμογή στο πρόσωπο, δεν πρέπει να αγγίζει την μάσκα, αλλά να την χειρίζεται μόνο μέσω των ελαστικών κορδονιών. Κάθε μάσκα, εφόσον χρησιμοποιηθεί, θα πρέπει να θεωρείται ότι φέρει στην επιφάνειά της τους παράγοντες από τους οποίους καλείται να προστατέψει (βιολογικά υγρά, σκόνη κλπ). Όπως ισχύει σχεδόν με όλα τα μέσα ατομικής προστασίας, πολλές φορές η λάθος χρήση είναι εξίσου επικίνδυνη με τη μή χρήση.

Τα κυριότερα είδη των μασκών προστασίας αναπνοής είναι τα ακόλουθα.

Μάσκες προσώπου

Πρόκειται για μάσκες μίας χρήσης, χαλαρής εφαρμογής, κατασκευασμένες από στρώματα μη υφασμένου υλικού (συνήθως πολυπροπυλένιο). Συνήθως έχουν πτυχώσεις ώστε να προσαρμόζονται καλύτερα στο πρόσωπο και πρέπει να φοριούνται καλύπτοντας το στόμα, τη μύτη και το σαγόνι. Στερεώνονται με ελαστικά κορδόνια πίσω από τα αυτιά ή πίσω από το κεφάλι. Οι προδιαγραφές τους πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του προτύπου ΕΝ14683. Ανάλογα με το μικροκλίμα (θερμοκρασία, υγρασία) δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για περισσότερες από λίγες ώρες.

Διακρίνονται σε 3 βαθμίδες αποτελεσματικότητας: BFE1, BFE2, R (από τη χαμηλότερη προς την υψηλότερη).

Απλή μάσκα προσώπου

Χρησιμοποιούνται από επαγγελματίες υγείας κυρίως για την προστασία του ασθενούς, δηλαδή για τη προφύλαξη των ασθενών από σταγονίδια. Επίσης χρησιμοποιούνται από μολυσματικούς ασθενείς για την αποφυγή διασποράς. Παρέχουν μέτριο βαθμό προστασίας του χρήστη από πιτσιλίσματα και μεγάλα σταγονίδια και είναι λίγο ή καθόλου αποτελεσματικές στην προστασία από μικρά σταγονίδια και αεροζόλ. Με απλά λόγια τις συγκεκριμένες μάσκες τις φορά κυρίως αυτός που θέλει να προστατέψει τους γύρω και όχι αυτός που θέλει να προστατευτεί από αυτούς.

Φιλτρόμασκες μίας χρήσης

Είναι μάσκες μίας χρήσης, καλύτερης εφαρμογής από τις χειρουργικές μάσκες χωρίς όμως να είναι αεροστεγείς. Κατασκευάζονται με 3 τουλάχιστο στρώματα μη υφασμένου υλικού και μπορεί να έχουν βαλβίδα εκπνοής. Στερεώνονται με ελαστικά κορδόνια πίσω από τα αυτιά ή πίσω από το κεφάλι και μπορεί να φέρουν έλασμα για την καλύτερη προσαρμογή στη μύτη. Οι προδιαγραφές τους πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του προτύπου ΕΝ149. Η σταδιακή δυσκολία στην αναπνοή είναι ένδειξη κορεσμού της επιφάνειας φίλτρανσης και σηματοδοτεί την ανάγκη αντικατάστασης, όμως δεν πρέπει η χρήση να παρατείνεται πέραν της μίας βάρδιας εργασίας. Η αντικατάσταση επιβάλλεται και όταν βραχούν και είναι εμφανώς λερωμένες.

Το κύριο πεδίο εφαρμογής τους είναι η προστασία από σωματίδια και σταγονίδια, ενώ δεν παρέχουν καμία προστασία έναντι πτητικών ενώσεων και αερίων.

Διακρίνονται σε 3 κατηγορίες:

FFP1: δυνατότητα φίλτρανσης τουλάχιστο 80%. Καλύπτει τις περισσότερες εφαρμογές προστασίας από απλή σκόνη (π.χ. μαστορέματα)

FFP2 (αντιστοιχεί στην κωδικοποίηση Ν95 των ΗΠΑ): δυνατότητα φίλτρανσης τουλάχιστο 94%. Χρησιμοποιείται σε κατασκευαστικές εργασίες, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, γεωργικές εργασίες και από επαγγελματίες υγείας για προστασία έναντι ιών γρίπης, μεταξύ των οποίων και ο SARS CoV-2. Στις περιπτώσεις των επαγγελματιών υγείας πρέπει να συνδυάζεται και με προστασία ματιών.

FFP3 (αντιστοιχεί στην κωδικοποίηση Ν99 των ΗΠΑ): δυνατότητα φίλτρανσης τουλάχιστο 99%. Χρησιμοποιείται στις ίδιες δραστηριότητες με την FFP2, σε περίπτωση που λόγω τοξικότητας των σωματιδίων/σταγονιδίων απαιτείται μεγαλύτερος βαθμός προστασίας.

 Ενδεικτικές διαμορφώσεις μασκών κατηγορίας FFP2 (N95) μέ ή χωρίς βαλβίδα εκπνοής. Η μπλέ μάσκα έχει χαρακτηρισμό ειδικά για επαγγελματίες υγείας. Όλες προσφέρουν τον ίδιο βαθμό προστασίας εφόσον χρησιμοποιούνται σωστά. Φέρουν σαφώς αναγεγραμμένη την κατηγοριοποίησή τους (FFP2 ή Ν95).

Μάσκες ημίσεως προσώπου, μιας χρήσης

Πρόκειται για μάσκες πλήρους εφαρμογής οι οποίες καλύπτουν τη μύτη και το στόμα και έχουν ενσωματωμένα, μή αντικαθιστώμενα φίλτρα. Η χρήση τους περιορίζεται για το χρονικό διάστημα κορεσμού των φίλτρων ή φθοράς τους από υγρά, ακκαθαρσίες ή άλλους παράγοντες, και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υπερβαίνει τον 1 μήνα. Οι ακριβείς χρήσεις τους προσδιορίζονται από την κωδικοποίηση των φίλτρων τους (αναλυτικότερη αναφορά στο σύστημα κωδικοποίησης των φίλτρων γίνεται στην επόμενη παράγραφο), και κατά κανόνα αφορούν εργασίες με πολύ λεπτόκκοκα σωματίδια/ίνες (π.χ. αμίαντος), οργανικούς διαλύτες και άλλους τοξικούς ατμούς, ενώ έχουν δυνατότητα φίλτρανσης έως 99,8%. Οι κύριες χρήσεις τους είναι σε κατασκευαστικές εργασίες, σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις (βαφεία, επιφανειακές κατεργασίες, ναυπηγεία κλπ), εργασίες με επικίνδυνα χημικά, γεωργικές εργασίες. Κατά κανόνα πρέπει να συνδυάζονται και με προστασία οφθαλμών.

Οι προδιαγραφές τους πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του προτύπου ΕΝ405. Σημαντική πληροφορία η οποία αναγράφεται στη μάσκα ή στη συσκευασία της είναι η κωδικοποίηση του φίλτρου, για παράδειγμα ABEK2P3, από την οποία προκύπτει το πεδίο χρήσης (περισσότερες πληροφορίες για την κωδικοποίηση στη συνέχεια).

Πρέπει να σημειωθεί ότι σε περίπτωση χρήσης έναντι παραγόντων πολύ υψηλής τοξικότητας ή μολυσματικότητας, θα πρέπει να απορρίπτονται αμέσως μετά τη χρήση, ασχέτως της κατάστασης ή του βαθμού κορεσμού των φίλτρων, καθώς δεν είναι δυνατός ο καθαρισμός τους.

Μάσκα ημίσεως προσώπου με ενσωματωμένα φίλτρα κατηγορίας ABE1P3 για προστασία από σωματίδια, οργανικούς ατμούς, ανόργανα και όξινα αέρια και αμμωνία

Μάσκες ημίσεως προσώπου με αντικαθιστώμενα φίλτρα

Είναι μάσκες που καλύπτουν στεγανά τη μύτη και το στόμα και έχουν υποδοχές στις οποίες προσαρμόζονται ένα ή δύο αναλώσιμα φίλτρα. Η διαφορά τους με την προηγούμενη κατηγορία είναι η δυνατότητα αντικατάστασης των φίλτρων όταν αυτά κορεσθούν. Οι ακριβείς χρήσεις τους προσδιορίζονται από την κωδικοποίηση των φίλτρων τους και κατά κανόνα είναι εκείνες που περιγράφηκαν και στην προηγούμενη κατηγορία, δηλαδή κατασκευαστικές εργασίες, βιομηχανικές εγκαταστάσεις (βαφεία, επιφανειακές κατεργασίες, ναυπηγεία κλπ), εργασίες με επικίνδυνα χημικά, γεωργικές εργασίες.

Οι προδιαγραφές τους πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του προτύπου ΕΝ140. Από τον κάθε κατασκευαστή παρέχονται συγκεκριμένες οδηγίες και βήματα για την καθαριότητα της μάσκας μετά από κάθε χρήση οι οποίες κατά κανόνα περιλαμβάνουν καθαρισμό και απολύμανση με συγκεκριμένα διαλύματα απορρυπαντικών και υποχλωριώδους νατρίου.

Μάσκες ημίσεως προσώπου με αντικαθιστώμενα φίλτρα

Τα φίλτρα τα οποία προσαρμόζονται στις μάσκες (ή είναι ενσωματωμένα σε αυτές, όπως στο προηγούμενο είδος μασκών) ακολουθούν τις προδιαγραφές του προτύπου ΕΝ14387. Ανάλογα με το πεδίο εφαρμογής έχουν ένα συγκεκριμένο αλφαριθμητικό κωδικό που τα περιγράφει, καθώς επίσης και συγκεκριμένο χρωματικό κώδικα (στις δύο μάσκες της παραπάνω εικόνας φαίνεται μια κίτρινη και μια μαύρη ταινία περιμετρικά του φίλτρου). Οι κωδικοποιήσεις ερμηνεύονται ώς εξής:

Εκτός των μεμονωμένων φίλτρων κυκλοφορούν και συνδυασμοί. Για παράδειγμα ένα φίλτρο με χαρακτηρισμό ABEK2P3 και χρωματική σήμανση ερμηνεύεται ότι παρέχει προστασία έναντι: αερίων και ατμών οργανικών ενώσεων με σημείο βρασμού >65oC, αερίων και ατμών ανόργανων ενώσεων, αερίων και ατμών οξέων, αμμωνίας για συγκέντρωση έως 5.000ppm και σωματιδίων με μέγιστη διείσδυση 0,04%.

Μάσκες ολόκληρου προσώπου

Πρόκειται για μάσκες πλήρους εφαρμογής που καλύπτουν ολόκληρο το πρόσωπο και έχουν υποδοχές στις οποίες προσαρμόζονται ένα ή δύο αναλώσιμα φίλτρα. Πολλές από τις μάσκες ολόκληρου προσώπου μπορούν να συνδεθούν και με διάταξη παροχής αέρα, αποτελώντας μέρος αυτόνομης αναπνευστικής διάταξης ανοικτού κυκλώματος. Οι κύριες εφαρμογές τους με τη χρήση φίλτρων είναι σε ειδικές εργασίες στις οποίες επιλέγεται ο συνδυασμός της προστασίας αναπνοής με την προστασία προσώπου, στα σώματα ασφαλείας, ενώ παρέχουν, εφόσον χρησιμοποιείται το κατάλληλο φίλτρο, επαρκή προστασία για τις ανάγκες διαφυγής σε χώρους που έχουν εκδηλωθεί πυρκαγιές. Με τη χρήση παροχής αέρα χρησιμοποιούνται σε μή αναπνεύσιμες ατμόσφαιρες, για την καταπολέμηση πυρκαγιών και στην αντιμετώπιση ατυχημάτων που εμπλέκονται επικίνδυνες ουσίες.

Οι προδιαγραφές τους πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του προτύπου ΕΝ136. Από τον κάθε κατασκευαστή παρέχονται συγκεκριμένες οδηγίες και βήματα για την καθαριότητα της μάσκας μετά από κάθε χρήση. Επίσης υπάρχει η δυνατότητα αύξησης της παροχής αέρα με τη χρήση ανεμιστήρα ώστε να διευκολύνεται η αναπνοή.

Διακρίνονται σε 3 κατηγορίες:

Κλάση 1, ελαφράς χρήσης-χαμηλών απαιτήσεων συντήρησης

Κλάση 2, γενικής χρήσης

Κλάση 3, αντιμετώπισης πυρκαγιάς

Η χρήση τους συνιστάται να γίνεται μόνο από άτομα που έχουν λάβει ειδική εκπαίδευση.

Μάσκες ολόκληρου προσώπου

Συσκευές παροχής φιλτραρισμένου αέρα (PARP)

Αποτελούνται από ένα ανεμιστήρα που τροφοδοτείται από φορητή μπαταρία και τραβάει αέρα από το περιβάλλον διοχετεύοντάς τον πρώτα στα επιλεγμένα κατά περίπτωση φίλτρα και στη συνέχεια είτε στην τελική διάταξη αναπνοής που συνήθως είναι:

> μάσκα πλήρους προσώπου όπως οι παραπάνω

> κουκούλα κεφαλής-προσώπου-ώμων, θετικής πίεσης (στολή Racal)

> συνδυασμό προσωπίδας-κράνους

Ειδικές στολές προστασίας (HAZMAT, στολές θετικής πίεσης) μπορεί να χρησιμοποιούν είτε συνδυασμό PAPR με μάσκα πλήρους προσώπου, είτε αυτόνομη αναπνευστική συσκευή, είτε σταθερή παροχή καθαρού αέρα (εργαστήρια βιολογικού κινδύνου κατηγ. 4 - BSL4)

Οι χρήσεις είναι εξαιρετικά εξειδικευμένες και αφορούν αποκλειστικά και μόνο προσωπικό ειδικών καθηκόντων μετά από ιδιαιτέρως εκτεταμένη εκπαίδευση. Ενδεικτικά αναφέρονται η αντιμετώπιση ατυχημάτων με επικίνδυνες ουσίες υψηλής τοξικότητας, η διαχείριση ιδιαιτέρως μολυσματικών ασθενειών (π.χ. ιός Έμπολα), η εργασία σε εργαστήρια βιολογικού κινδύνου BSL3 και 4.

PARP σε συνδυασμό με μάσκα πλήρους προσώπου

PARP με κράνος και προσωπίδα, PARP σε κουκούλα

Στολή HAZMAT level B με αυτόνομη αναπνευστική συσκευή

Η επιλογή μάσκας για ένα συγκεκριμένο σκοπό πρέπει να είναι αποτέλεσμα αναγνώρισης των παραγόντων κινδύνου, αναγνώριση των ορίων έκθεσης (όταν υπάρχουν) για κάθε ένα από τους παράγοντες κινδύνου και εκτίμησης επικινδυνότητας και δεν πρέπει να είναι μια βιαστική και πρόχειρη επιλογή. Πολλές φορές η χρήση της λάθος μάσκας ή του λάθος φίλτρου μπορεί να είναι περισσότερο επικίνδυνη από τη μή χρήση.