Ο θρύλος του Βασιλιά Αρθούρου αποτελεί έναν από τους πλέον χαρακτηριστικούς μύθους της μεσαιωνικής Αγγλίας.

Η Guinevere, το Camelot και οι Ιππότες της Στρογγυλής Τράπεζας συνθέτουν το ρομαντικό μεσαιωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δρα και δοξάζεται ο θρυλικός Βασιλιάς. Ίσως κάπου μέσα στις σελίδες της ιστορίας να κρύβεται το πραγματικό πρόσωπο του Αρθούρου και ίσως το φάντασμά του να πλανιέται σε κάποιο από τα ερειπωμένα κάστρα της Ουαλίας, στο μυθικό Camelot ή στο κρυμμένο στην ομίχλη, νησί Avallon.

Ας αναζητήσουμε μαζί τον Αρθούρο σε μια εποχή πολέμων και μύθων.

Η λαϊκή παράδοση

O Αρθούρος εμφανίζεται για πρώτη φορά σε κείμενο, τον 9ο αιώνα. Πρόκειται για το Historia  Britonum (Η Ιστορία των Βρετανών), το οποίο αποδίδεται στον Ουαλό μοναχό Nennius. Σε αυτό το κείμενο ο Αρθούρος παρουσιάζεται ως ένας ισχυρός πολέμαρχος μεταξύ 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ., που αποκρούει τους Σάξονες εισβολείς. Μάλιστα σε ένα κεφάλαιο περιγράφονται 12 μάχες στις οποίες ηγήθηκε ο Αρθούρος των Βρετανών. Η δεύτερη αναφορά για τον Αρθούρο υπάρχει στα Annales Cambriae (Χρονικά της Ουαλίας), έργο λίγο μεταγενέστερο του Historia  Britonum, το οποίο περιέχει και χρονολογικά στοιχεία για τις μάχες του Αρθούρου. Οι ιστορικοί κατάφεραν να αναγνωρίσουν δύο από τις μάχες (Chester, Νότια Σκωτία) περίπου στο 450 μ.Χ., αλλά τα Χρονικά τοποθετούν την τελευταία μάχη (Σύγκρουση του Camlann) στο 539 μ.Χ. (ή 537 κατά μία άλλη άποψη). Αυτό σημαίνει ότι ο Αρθούρος έδρασε σε μία περίοδο εκατό και πλέον χρόνων, πράγμα απαράδεκτο.

Ο λόγος που αναφέρθηκαν αυτά τα δύο κείμενα είναι ότι μαζί με την προφορική ουαλική παράδοση αποτέλεσαν την κύρια πηγή έμπνευσης για τον Geoffrey του Monmouth (Αρχιδιάκονος της Οξφόρδης) στη δικιά του εξιστόρηση των κατορθωμάτων του Αρθούρου. Επίσης, τα κείμενα του Geoffrey ήταν η βάση στην οποία στηρίχθηκαν μεταγενέστεροί του συγγραφείς (Robert Wace, Layamon) για να εμπλουτίσουν το θρύλο και με άλλα στοιχεία, όπως π.χ. η αναζήτηση του Ιερού Δισκοπότηρου και οι Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης. Ωστόσο, υπήρχαν και συγγραφείς (Chretien de Troyes, Marie de France), οι οποίοι κινήθηκαν ανεξάρτητα από τις διηγήσεις του Geoffrey. Σε κάθε περίπτωση πάντως ο ιερέας έδωσε το έναυσμα για την ανάπτυξη της «αρθουριανής» λογοτεχνίας.

Ο Geoffrey εξέδωσε το 1133 μ.Χ. το έργο του Historia Regum Britanniae (Ιστορία των Βασιλέων της Βρετανίας). Το έργο του ξεκινά από το 12ο αιώνα π.Χ., όπου σύμφωνα με έναν ουαλικό θρύλο το νησί της Βρετανίας αποικήθηκε από μετανάστες Τρώες υπό την ηγεσία του Βρούτου, αδερφού του Αινεία, από τον οποίο προήλθε και η λέξη «Βρετανία». Το βιβλίο συνεχίζει με την παρουσίαση των Βρετανών Βασιλέων (μεταξύ αυτών και ο Βασιλιάς Lear) των οποίων η γραμμή διαδοχής παραμένει αδιάσπαστη ακόμα και στην περίοδο της ρωμαϊκής κατοχής.

Μετά την εγκατάλειψη της Βρετανίας από τους Ρωμαίους (410 μ.Χ.) ο Geoffrey παρουσιάζει τα γεγονότα που θα οδηγήσουν στην ανάληψη της εξουσίας από τον Αρθούρο. Η αποχώρηση των Ρωμαίων δημιουργεί κενό εξουσίας, το οποίο εκμεταλλεύεται ο Vortigern σφετεριζόμενος  το θρόνο από τους νόμιμους διαδόχους (Aurelius Ambrosius, Uther Pendragon). Μάλιστα, προκειμένου να εδραιώσει τη θέση του καλεί σαξονικά φύλα να μεταναστεύσουν στη Βρετανία με αντάλλαγμα τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες. Ωστόσο, ο Vortigern δεν μπορεί να ελέγξει τους Σάξονες οι οποίοι επιδίδονται σε καταστροφές. Ο Vortigern καταφεύγει στην Ουαλία, όπου ο Merlin προλέγει το χαμό του.

Την εξουσία αναλαμβάνουν αρχικά ο Aurelius Ambrosius και στη συνέχεια ο Uther Pendragon. Ο Αρθούρος αναφέρεται ως γιος του Uther και παρουσιάζεται ως  ένα είδος σωτήρα από τη σαξονική λαίλαπα. Σύμφωνα με τον Geoffrey η σύλληψη του Αρθούρου έγινε στο κάστρο του Tintagel, όταν ο Uther «κοιμήθηκε» με την Igraine (ή Ygraine), αφού πήρε τη μορφή του συζύγου της, Gorlois, με τη βοήθεια του Merlin. O Αρθούρος ανέβηκε στο θρόνο σχετικά νέος και αφού κατανίκησε τους Σάξονες και τα συμμαχικά σε αυτούς φύλα (Πίκτοι και Σκώτοι) εισέβαλε και κατάκτησε και το νησί της Ιρλανδίας. Μετά από μία περίοδο ειρήνης, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Αρθούρος παντρεύεται την Guinevere και δημιουργεί το οχυρό του στο Caerleon, εισβάλλει στη Γαλατία, την οποία προσθέτει στο βασίλειό του. Ακολουθεί ακόμα ένα διάστημα ειρήνης και ο Αρθούρος εκστρατεύει εκ νέου στη Γαλατία για να αντιμετωπίσει τον Ρωμαίο άρχοντα Lucius, αφήνοντας αντικαταστάτη στο θρόνο τον ανιψιό του Mordred. Ο Αρθούρος επικρατεί του Lucius στη Βουργουνδία αλλά πίσω στη Βρετανία ο Mordred σφετερίζεται το θρόνο και τη γυναίκα του Αρθούρου. Οι δύο αντίπαλοι πολεμούν στις όχθες του ποταμού Camel στην Κορνουάλη με τον Αρθούρο να σκοτώνει τον Mordred αλλά και ο ίδιος να τραυματίζεται σοβαρά. Ο Geoffrey στη διήγησή του μεταφέρει τον Αρθούρο στο Νησί του Avalon (Insula Avallonis) προκειμένου να θεραπευθεί. Η ονομασία του Avalon αποτελεί πιθανόν παράφραση της ουαλικής λέξης «Avallach» (Τόπος των Μήλων). Η βασιλεία του κατά τον Geoffrey κράτησε περίπου 25 χρόνια. Ο Geoffrey δεν αναφέρει τίποτα για το θάνατο του Αρθούρου, υιοθετώντας έτσι έναν ουαλικό θρύλο, σύμφωνα με τον οποίο αναμένεται η Επιστροφή του Βασιλιά. Κατά μία άλλη εκδοχή ο Αρθούρος πέθανε στη μάχη του Camlann και θάφτηκε στο Αβαείο του Glastonbury.

Ο Geoffrey δεν είναι ιστορικός και δεν μπορούμε να βασιστούμε απόλυτα στα γραφόμενά του. Ωστόσο, οι ιστορίες που δημιουργεί δεν είναι εντελώς φανταστικές αλλά βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία όμως μετασχηματίζει προσθέτοντας και δικά του στοιχεία, αλλάζοντας ονόματα και ανακατεύοντας τη χρονική αλληλουχία των γεγονότων. Ο ίδιος αναφέρει ότι τα στοιχεία του τα άντλησε από ένα παλιό βιβλίο του Walter, Αρχιδιακόνου της Οξφόρδης. Ωστόσο, το βιβλίο είναι μάλλον φανταστικό, από τη στιγμή που ο Geoffrey, μεταξύ άλλων, αναφέρει την παρουσία Νορμανδών στο στρατό του Αρθούρου. Οι Νορμανδοί εμφανίστηκαν στη Βρετανία μόλις τον 11ο αιώνα μ.Χ., 500 περίπου χρόνια από την εποχή του Αρθούρου.

Η παραπάνω διήγηση του Geoffrey περιέχει αρκετά φανταστικά στοιχεία, αλλά είναι σίγουρο ότι περιέχει και ψήγματα ιστορικής αλήθειας γύρω από ένα σημαντικό ηγεμόνα της Βρετανίας, που η λαϊκή παράδοση ονόμασε Αρθούρο. Δεν αποκλείεται σε αυτό το πρόσωπο να αποδόθηκαν κατορθώματα άλλων Βρετανών αρχόντων, εμπλουτίζοντας έτσι το θρύλο του πέρα από τα ανθρώπινα όρια. Πάντως σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να ξεχάσουμε την εικόνα ενός Αρθούρου σε απαστράπτουσα πανοπλία, περιστοιχισμένο από κατάφρακτους ιππότες, που κατοικούν στο πανίσχυρο και μεγαλειώδες κάστρο του Camelot. Αυτές οι περιγραφές ταιριάζουν περισσότερο στην μεσαιωνική εποχή του Geoffrey και όχι στη ρημαγμένη Βρετανία του 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ.

Ιστορικό πρόσωπο ή μύθος;

Στην προσπάθεια να αναγνωριστεί ο ιστορικός Αρθούρος έπρεπε πρώτα να προσδιοριστεί η χρονική περίοδος κατά την οποία υποτίθεται ότι έδρασε. Ο Geoffrey στο βιβλίο του σπανίως δίνει ημερομηνίες και αυτές δεν είναι πάντα αξιόπιστες. Ωστόσο, κάποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από τα διάφορα πρόσωπα που παρουσιάζει να είναι σύγχρονα του Αρθούρου. Όταν αναφέρεται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία παρουσιάζει ένα δυτικό και ένα ανατολικό αυτοκράτορα, που μας παραπέμπει στην περίοδο από το 395 μέχρι το 476, οπότε και καταλύθηκε η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Επίσης, στην περίοδο του Αρθούρου αναφέρει ότι επικεφαλής της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν κάποιος Λέων, που πιθανότατα ταυτίζεται με τον Λέοντα Α' (457-474). Επιπλέον, αναφέρει ότι Πάπας στη Ρώμη την εποχή εκείνη ήταν ο Sulpicius. Έχοντας υπόψη την τάση του Geoffrey να μετασχηματίζει ονόματα μπορούμε να οδηγηθούμε στον Πάπα Simplicius (468-483). Όσον αφορά στο Lucius, που ο Geoffrey «χρήζει» δυτικό αυτοκράτορα υπάρχει ανακρίβεια αφού τέτοιο όνομα ή παρεμφερές δεν υπάρχει στη γραμμή διαδοχής των δυτικών αυτοκρατόρων. Ωστόσο, στα Χρονικά του Sigebert της Gembloux αναφέρεται ένας αυτοκράτορας ονόματι Lucerius, που ανέβηκε στην εξουσία για μόλις δύο χρόνια (469-470). Ο Geoffrey ως ιερέας θα μπορούσε να είχε εύκολη πρόσβαση σε αυτό το κείμενο και να πάρει τη συγκεκριμένη εγγραφή (αν και αναληθής) και κατά την πάγια τακτική του να μετατρέψει τον Lucerius σε Lucius.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν απλά ενδείξεις, υπάρχει όμως ένα διαπιστωμένο γεγονός το οποίο έρχεται να τα υποστηρίξει. Την περίοδο 469-470 ο Βρετανός Βασιλιάς εκστράτευσε στη Γαλατία ύστερα από πρόσκληση των Ρωμαίων. Πιο συγκεκριμένα το 467 ανήλθε στο δυτικό θρόνο ο Ανθέμιος έχοντας την υποστήριξη του Λέοντα Α'. Ο Ανθέμιος ανέλαβε την ανακατάληψη της Γαλατίας, της οποίας μεγάλο μέρος κατείχαν οι Βησιγότθοι, οι οποίοι ήδη έλεγχαν την περιοχή της σημερινής Ισπανίας. Στην προσπάθεια του αυτή ο Ανθέμιος ζήτησε τη βοήθεια του Βρετανού Βασιλιά (Riothamus), ο οποίος αποβιβάστηκε στη Γαλατία (469-470 μ.Χ.) με 12.000 στρατιώτες. Για τους Βρετανούς υπήρχε ένας πολύ σοβαρός λόγος για την ανάληψη στρατιωτικής δράσης, αφού στην περιοχή της Αρμορικής (σημερινή Βρετάνη) είχαν εγκατασταθεί μετανάστες Βρετανοί. Μετά από κάποιες μάχες βορείως του Λίγηρα, ο βρετανικός στρατός κινήθηκε προς την κεντρική Γαλατία. Όμως, ο Ρωμαίος Έπαρχος της Γαλατίας, Arvandus, δρώντας προδοτικά, προσπάθησε να φέρει σε συνεννόηση Βησιγότθους και Βουργουνδούς, ώστε να επιτεθούν στους Βρετανούς και να μοιραστούν ολόκληρη τη Γαλατία. Οι Βουργουνδοί έμειναν πιστοί στους Ρωμαίους, αλλά οι Βησιγότθοι αποφάσισαν να κινηθούν μόνοι τους και αφού απώθησαν τους Βρετανούς στην πόλη Bourges τους νίκησαν στη μάχη του Chateauroux. Ο Riothamus για να γλιτώσει εισήλθε στη Βουργουνδία. Η γραμμή της υποχώρησης καταλήγει στην πόλη της Avallon, μερικά χιλιόμετρα νότια της σημερινής Auxerre. Για την τύχη του Riothamus δεν υπάρχει καμία άλλη αναφορά.

Οι ομοιότητες στην ιστορία αυτή με τη διήγηση του Geoffrey είναι πάρα πολλές για να είναι απλή σύμπτωση. Έτσι, εάν ο Geoffrey είχε πρόσβαση στα ιστορικά κείμενα για τον Riothamus (που πιθανότατα είχε) τα χρησιμοποίησε προσθέτοντας και κάποια φανταστικά στοιχεία προκειμένου να αυξηθεί ο ηρωισμός και ο επικός χαρακτήρας του Αρθούρου.

Ο κυριότερος λόγος που ο Riothamus δεν αναγνωρίστηκε από τους μελετητές ως πιθανός Αρθούρος είναι, όσο παράδοξο και αν φαίνεται, το ίδιο του το όνομα. Οι μελετητές έψαχναν για κάποιον με το όνομα Αρθούρο και οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο απορρίπτονταν. Ωστόσο σχετικά με το όνομα του Riothamus εμφανίστηκε μια πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία από τον καθηγητή Fleuriot. Σύμφωνα με αυτήν το «Riothamus» αποτελεί εκλατινισμό του βρετανικού «Rigotamos». Το πρώτο συνθετικό rigo- σημαίνει βασιλιάς (ρήγας) και το δεύτερο -tamo είναι κατάληξη υπερθετικού βαθμού. Έτσι, σε ελεύθερη μετάφραση το «Riothamus» σημαίνει Υψηλός Βασιλέας (High King) και αποτελεί τίτλο αξιώματος και όχι βαφτιστικό όνομα.

Πέρα από τη γλωσσολογική ανάλυση του Fleuriot υπάρχουν και κάποια άλλα στοιχεία που συνηγορούν στη σύνδεση του με τον Αρθούρο. Ένα από αυτά είναι η επιθυμία του Ρωμαίου αυτοκράτορα να συνάψει συμμαχία μαζί του, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο Riothamus είχε το ανάστημα αλλά και τους πόρους για να οργανώσει μια εκστρατεία στην ηπειρωτική Ευρώπη. Επιπλέον, η εξαφάνιση του κοντά στην πόλη Avallon ταιριάζει με το μυστήριο γύρω από την τύχη του Αρθούρου, ο οποίος σύμφωνα με το Geoffrey αλλά και τον ουαλικό θρύλο παραμένει κοιμώμενος σε κάποια κρύπτη μέχρι να έρθει η στιγμή της επιστροφής του). Ωστόσο, για τη δράση του Riothamus στη Βρετανία δεν υπάρχουν πηγές, επομένως όποιες προσπάθειες γίνονται για να συνδεθεί με τον νησιωτικό Αρθούρο είναι υποθετικές. Βέβαια, αρκετές από τις μάχες που αναφέρει ο Nennius στο Historia Britonum μπορούν να τοποθετηθούν με σχετική βεβαιότητα στην περίοδο της βασιλείας του Riothamus.

Στην περίπτωση που δεχθούμε ότι Riothamus και Αρθούρος είναι το ίδιο άτομο δημιουργούνται άλλα προβλήματα. Πιο συγκεκριμένα στα Χρονικά της Ουαλίας αναφέρεται ότι ο Αρθούρος πολέμησε στις μάχες του Badon (519 μ.Χ.) και στο Camlann (539 μ.Χ.), όπου τραυματίστηκε και είτε πέθανε είτε αποχώρησε στο Avalon. Μάλιστα στην Badon ο Αρθούρος φέρεται να έσφαξε με μόνο μία έφοδό του 960 Σάξονες, αφού κουβάλησε επί τρεις ημέρες στην πλάτη του ένα σταυρό, προκειμένου να έχει τη θεία εύνοια. Είναι φανερό ότι υπάρχει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από τη στιγμή που ο Riothamus χάνεται στη Βουργουνδία (470 μ.Χ.) μέχρι αυτές τις μάχες.

Οι παραπάνω χρονικές ασυνέπειες μπορούν να δικαιολογηθούν ποικιλοτρόπως χωρίς όμως καμία θεωρία να μπορεί να αποδειχθεί τελεσίδικα. Έτσι, μία πιθανότητα είναι ότι από τη στιγμή που ο Riothamus-Αρθούρος καθιερώθηκε ως ήρωας να του αποδόθηκαν από τους βάρδους και τη λαϊκή παράδοση κατορθώματα μεταγενέστερων βασιλέων. Μια άλλη θεωρία αναφέρει ότι ενδεχομένως υπήρχαν δύο βασιλείς με το όνομα Αρθούρος. Ένας ήταν σίγουρα ο Riothamus και ο δεύτερος Αρθούρος κάποιος διάδοχός του ο οποίος πολέμησε στις μάχες του Badon και του Camlann. Όμως καθώς οι αιώνες περνούσαν και η ιστορική μνήμη εξασθενούσε, οι δύο άνδρες ενώθηκαν σε ένα άτομο, το οποίο αποτέλεσε τον θρυλικό Αρθούρο. Μία τρίτη εκδοχή εξάγεται από ένα ουαλικό ποίημα, το οποίο αναφέρεται στη μάχη του Llongborth (κοντά στο σημερινό Porchester στις ακτές του Hampshire) στο τέλος του 5ου αιώνα. Μία στροφή του ποιήματος αναφέρεται στην παρουσία του στρατού του Αρθούρου. Παρακάτω δίνεται η αγγλική του μετάφραση:

In Llongborth I saw Arthur's Brave Men who cut with steel, The emperor, ruler in toil of battle 

Το σημαντικό στοιχείο είναι ότι ο Αρθούρος δεν φαίνεται ξεκάθαρα αν συμμετέχει στη μάχη. Αντί αυτού εμφανίζεται ένα σώμα με την ονομασία οι άνδρες του Αρθούρου. Στα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αποτελούσε κοινή πρακτική κάποιες επίλεκτες στρατιωτικές μονάδες να παίρνουν το όνομα ενός σημαντικού αξιωματούχου (π.χ. Θεοδοσιανοί). Ομοίως οι άνδρες του Αρθούρου ενδέχεται να είναι ένα τέτοιο σώμα, το οποίο διατηρήθηκε και μετά το θάνατό του, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μάχη του Badon (όπου κατάσφαξε 960 Σάξονες) και τελικά διαλύθηκε στο Camlann (539 μ.Χ).

Στη συνέχεια παρατίθενται κάποια κείμενα χρονικογράφων του 13ου και 14ου αιώνα, τα οποία αναφέρονται στον Αρθούρο και τον τοποθετούν σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο, ενισχύοντας έτσι τη θεωρία περί της εξίσωσης του με τον Riothamus.

Ο Albericus Trium Fontium (13ος αιώνας) προσπαθεί να δώσει τα ακριβή χρονικά διαστήματα ηγεμονίας των Βρετανών βασιλιάδων, του 5ου αιώνα, όπως τους παρουσίασε στο έργο του ο Geoffrey. Ο Albericus βρίσκει ότι ο Αρθούρος βασίλεψε για 16 χρόνια από το 454 έως το 470. Ο Riothamus όπως προαναφέρθηκε χάθηκε το 470 κατά την υποχώρηση του στη Βουργουνδία.

Στα «Χρονικά του Salzburg» αναφέρεται η άνοδος του Hilarus (461 μ.Χ.) στο αξίωμα του Πάπα και ακριβώς μετά υπάρχει η φράση: «Τον καιρό εκείνο ο Αρθούρος για τον οποίο λέγονται πολλές ιστορίες, κυβερνούσε στη Βρετανία».

O Jacques de Guise (τέλη 14ου αιώνα) στην Ιστορία του Αινώ (Hainaut), αναφέρει ότι η περιοχή ήταν υπό κατοχή την εποχή του Αρθούρου και των Ούννων, Βανδάλων και Γότθων. Οι Ούννοι ουσιαστικά εξαφανίστηκαν από την ευρωπαϊκή σκηνή με το θάνατο του Αττίλα (453 μ.Χ.). Επομένως, μία πιθανή παράλληλη βασιλεία του Αρθούρου δεν μπορεί να απέχει χρονικά από αυτός το έτος. Επιπλέον ο Jacques de Guise τοποθετεί τον Αρθούρο στην ίδια περίοδο με τον αυτοκράτορα Λέοντα Α’. Ένα στοιχείο που δεν αναφέρει καθόλου ο Geoffrey είναι ότι ο Αρθούρος αναφέρεται ως Βασιλιάς της Βρετανίας την περίοδο που τη Βόρεια Γαλατία διοικούσε ο Ρωμαίος Aegidius. Ο Philippe de Vigneulles, το 1525, αναφέρεται σε ένα Φράγκο ηγεμόνα ονόματι Childeric, ο οποίος ανέβηκε στην εξουσία το 456 για να ανατραπεί από τον Gillon τον Ρωμαίο. Κάποιοι μελετητές θεωρούν ότι το Gillon μπορεί να είναι η γαλλική απόδοση του ονόματος του Aegidius.

Επίσης, ο John Capgrave, (Άγγλος χρονικογράφος) αναφέρει ότι ο Αρθούρος κυβέρνησε από το 454 έως το 470. Όλες οι περιπτώσεις που αναφέρθηκαν εμφανίζουν τον Αρθούρο ως βασιλιά αυτή την περίοδο (454-470), το οποίο σημαίνει ότι οι πηγές τους είναι οι ίδιες και σε κάποιο βαθμό ανεξάρτητες από τον Geoffrey. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στα Χρονικά του Anjou, ο πρίγκιπας που πρόδωσε τον Αρθούρο ονομάζεται Morvandus, συνδυασμός του Mordred (ανιψιός του Αρθούρου και σφετεριστής του θρόνου του) με τον Arvandus (Ρωμαίος έπαρχος της Γαλατίας ο οποίος πρόδωσε τον Riothamus στην εκστρατεία του κατά των Βησιγότθων).

Όπως φάνηκε στην προσπάθεια αναγνώρισης του ιστορικού Αρθούρου τα «ίσως» και τα «μάλλον» περισσεύουν. Όσα αναφέρθηκαν ως τώρα αν και χρησιμοποιούν ιστορικά δεδομένα δεν μπορούν να επαληθευτούν. Ο Αρθούρος τοποθετείται από μια πλειάδα πηγών στα τέλη του 5ου και αρχές 6ου αιώνα, όμως από εκεί και πέρα το ιστορικό πρόσωπο του Αρθούρου αποτελεί ένα μυστήριο άλυτο με βάση ό,τι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.

Ωστόσο, το μόνο σίγουρο είναι ότι ο θρύλος του Αρθούρου εξακολουθεί να συγκινεί και να εμπνέει. Ίσως τελικά να μην έχει ιδιαίτερη σημασία αν όντως υπήρξε ή αποτέλεσε αποκλειστικά δημιούργημα εξαιρετικά ευφάνταστων ανθρώπων. Στο τελευταίο μέρος της έρευνας παρουσιάζονται κάποιες τοποθεσίες στη Βρετανία οι οποίες θεωρείται ότι συνδέονται με τη γέννηση, τη ζωή και το θάνατο του Βασιλιά Αρθούρου.

Αναζητώντας ίχνη

Ο θρύλος του Βασιλιά Αρθούρου αποτελεί προϊόν της ουαλικής λαϊκής παράδοσης, επομένως ο χώρος δράσης του, όσον αφορά στη Βρετανία, εντοπίζεται στη νοτιοδυτική Αγγλία, και πιο συγκεκριμένα στην περιοχή της Κορνουάλης (Cornwall) και του Somerset. Από όσες πηγές αναφέρθηκαν έως τώρα (Geoffrey και μεταγενέστεροι) υπάρχουν τρεις τοποθεσίες, οι οποίες είναι άμεσα συνδεδεμένες με τον Αρθούρο.

Η πρώτη είναι το κάστρο του Tintagel, στο οποίο λέγεται ότι έγινε η σύλληψη του Αρθούρου, το φρούριο του Cadbury, το οποίο ταυτίζεται με το Camelot και τέλος η περιοχή του Glastonbury. Συγκεκριμένα στο Glastonbury υπάρχουν δύο μέρη με ξεχωριστή σημασία, το Αβαείο του Glastonbury και το Glastonbury Tor (=βραχώδης κορυφή). Το μεν Aβαείο θεωρείται ως ο τόπος ταφής του Αρθούρου ενώ το Glastonbury Tor ταυτίζεται με το Νησί του Avalon, όπου σύμφωνα με τον Geoffrey αποσύρθηκε ο Αρθούρος για να ανανήψει των τραυμάτων του, μετά τη μάχη του Camlann (πιθανές τοποθεσίες κοντά στο Camelford της Κορνουάλης και στο Camel Hill κοντά στο Cadbury). 

Πέρα από την τοπική λαϊκή παράδοση, η οποία συνδέει τα μέρη αυτά με τον Αρθούρο η επιστήμη της Αρχαιολογίας δίνει σημαντική βοήθεια μέσω των ανασκαφών που έγιναν σε αυτές τις περιοχές. Τα κυριότερα προβλήματα της αρχαιολογικής έρευνας στην προσπάθεια ανακάλυψης του ιστορικού Αρθούρου προκύπτουν αφενός από τη φύση της ίδιας της επιστήμης και αφετέρου από τη μορφολογία του εδάφους στη νότια Βρετανία. Η Αρχαιολογία σπάνια μπορεί να επιβεβαιώσει την ύπαρξη ιστορικών προσώπων, εκτός και βρεθεί κάποιος τάφος, επιγραφές ή χειρόγραφα, που να αναφέρονται σε αυτό το πρόσωπο. Για παράδειγμα κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ιστορικότητα του Φιλίππου Β’, για τον οποίο πέρα από τις αναφορές αρχαίων ιστορικών, η αρχαιολογική έρευνα μας αποκάλυψε και τον τάφο του. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει για τον Αρθούρο. Αν και το Αβαείο του Glastonbury θεωρείται ο τόπος ταφής του αυτό δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί επιστημονικά. Αυτό συμβαίνει επειδή τα έθιμα των Βρετανών του 5ου και 6ου αιώνα προέβλεπαν τον ενταφιασμό του σώματος σε ένα ρηχό τάφο και την επικάλυψη του με ένα σωρό από πέτρες. Εξάλλου, ο Χριστιανισμός που είχε ήδη επικρατήσει στη Βρετανία απαγόρευε την εναπόθεση κτερισμάτων, όπως συνέβαινε στους τάφους των Φαραώ ή των αρχαίων Ελλήνων.

Επιπλέον, το γεωγραφικό ανάγλυφο της Βρετανίας καθιστά την έρευνα ακόμα πιο δύσκολη. Η νότια Βρετανία είναι σε μεγάλο μέρος καλυμμένη από βάλτους και έλη. Τα σαπισμένα χόρτα και τα νερά αποτελούν μεγάλο πρόβλημα αφού είτε καταστρέφουν οποιαδήποτε τεχνουργήματα μέσω της διάβρωσης είτε τα εκτοπίζουν από την αρχική τους θέση. Αντικείμενα τα οποία μεταφέρονται με αυτή τη διαδικασία απομονώνονται από την προηγούμενη στρωματογραφική τους κατάσταση και δεν έχουν καμία αξία παρά μόνο για τους αρχαιοκάπηλους. Αν συνυπολογίσουμε ότι στην εποχή του Αρθούρου κύριο δομικό υλικό ήταν το ξύλο, γίνεται αντιληπτό ότι η έρευνα γίνεται ακόμα δυσκολότερη. Στη συνέχεια περιγράφονται τα αρχαιολογικά ευρήματα στις προαναφερθείσες περιοχές (Tintagel, Cadbury, Glastonbury) και η σύνδεση τους με το θρύλο του Αρθούρου.

Κάστρο Tintagel

Το κάστρο βρίσκεται στη βόρεια ακτή της Κορνουάλης, και αρχικά θεωρούνταν μοναστήρι των πρώτων χριστιανικών χρόνων στη Βρετανία. Ωστόσο, οι αρχαιολογικές ανασκαφές κατέδειξαν την ύπαρξη ενός οχυρού κάστρου. Το καλοκαίρι του 1983 μία σειρά από πυρκαγιές στο νησί του Tintagel αποκάλυψαν θεμέλια και ερείπια μιας οχυρής τοποθεσίας. Από αγγεία που βρέθηκαν η ιστορία του Tintagel χωρίζεται σε δύο περιόδους. Η πρώτη περίοδος καλύπτει ολόκληρη τη ρωμαϊκή κατοχή της Βρετανίας. Μάλιστα στην ευρύτερη περιοχή δεν βρέθηκαν άλλα αγγεία, γεγονός που μπορεί να οφείλεται αφενός στη γεωγραφική απομόνωση του νησιού και από την άλλη στο ότι οι Ρωμαίοι είχαν μετατρρέψει το Tintagel σε εμπορικό σταθμό.

Η δεύτερη περίοδος εκτείνεται από τα μέσα του 5ου μέχρι το τέλος του 6ου αιώνα. Κατά την περίοδο αυτή υπάρχει πληθώρα αγγείων και σκευών, που προέρχονται από τη Βόρειο Αφρική, την Ανατολική Μεσόγειο και τη Γαλατία, που σημαίνει ότι η εμπορική δραστηριότητα συνεχίστηκε και μετά την αποχώρηση των Ρωμαίων. Η επικρατούσα θεωρία για το Tintagel σήμερα είναι ότι αποτελούσε ένα σημαντικό φρούριο, φυσικά οχυρωμένο, μέσω του οποίου οι Ρωμαίοι και οι μεταγενέστεροι κάτοικοι του έλεγχαν την είσοδο στον παρακείμενο ποταμό Camel. Φυσικά, δεν είναι δυνατό να αποδειχθεί η θεωρία περί σύλληψης και γέννησης του Αρθούρου στο κάστρο, αλλά σίγουρα αποδείχθηκε η σημαντικότητα της τοποθεσίας για την νοτιοδυτική Βρετανία κατά τον 5ο και 6ο αιώνα μ.Χ.

Οχυρό του Cadbury

Μια σημαντική τοποθεσία του αρθουριανού μύθου αποτελεί το κάστρο του Camelot, όπου διέμενε ο Αρθούρος μαζί με τους πιστούς σε αυτόν Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης.

Ωστόσο, το Camelot αποτελεί επινόηση του Chretien de Troyes (12ος αιώνας) στο διήγημά του «Lancelot, le chevalier de la charette». Το 1542 ο John Leland, συλλέκτης αρχαίων αντικειμένων για λογαριασμό του Ερρίκου Η', συνέδεσε το λόφο του Cadbury με το μυθικό Camelot, βασιζόμενος κυρίως στη λαϊκή παράδοση της περιοχής.

Σε ανασκαφές που έγιναν στο Cadbury στις δεκαετίες του 50 και του 70 αποκαλύφθηκαν τα ίχνη ενός οχυρού, έκτασης περίπου 7 στρεμμάτων. Από μικροαντικείμενα που βρέθηκαν (σκεύη κλπ) προέκυψε ότι το οχυρό χρησιμοποιήθηκε κατά τον 4ο και 5ο αιώνα μ.Χ. Το οχυρό αποτελούνταν από τέσσερις διαδοχικούς προμαχώνες. Ο εσωτερικός προμαχώνας αποτελούνταν από πέτρα και ξύλο, τεχνοτροπία που σε όλη τη βρετανική επικράτεια απαντάται μόνο στο Cadbury.

Η έρευνα έδειξε ότι το Cadbury αποτελούσε τον τόπο διαμονής ενός ισχυρού άντρα της εποχής του Αρθούρου, γεγονός που αποδεικνύεται από την ισχυρή οχύρωση αλλά και τη μεγάλη έκταση για τα τότε δεδομένα. Στο Cadbury θα μπορούσε να στρατωνιστεί μεγάλος αριθμός στρατιωτών, κάτι που έπραξε ο Αρθούρος, πριν τη μάχη στο Badon, το οποίο βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα από το Cadbury.

Η παράδοση που συνδέει τον Αρθούρο με το Cadbury έχει επιζήσει μέχρι τις μέρες μας. Μάλιστα, όταν οι αρχαιολόγοι ξεκίνησαν τις ανασκαφές, οι ντόπιοι τους ρωτούσαν εάν είχαν έρθει για να ξεθάψουν τον Βασιλιά.

Glastonbury

Οι τελευταίες τοποθεσίες που συνδέονται με τον Αρθούρο βρίσκονται στο Glastonbury και πιο συγκεκριμένα το ομώνυμο Αβαείο.

Εκεί υποτίθεται ότι βρίσκεται ο τάφος του Αρθούρου και το Glastonbury Tor, ένας από τους τέσσερις λόφους που περιβάλλουν το Glastonbury και το οποίο θεωρείται ότι αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία του θρύλου της Νήσου του Avalon, όπου ο Αρθούρος παραμένει κοιμώμενος. Η λέξη Avalon κατά μία εκδοχή προέρχεται από το ουαλικό avallach, που σημαίνει «Τόπος των μήλων» ενώ κατά μία άλλη εκδοχή προέρχεται από την κελτική λέξη Ynys-witrin (Caradoc του Llancarfan), που σημαίνει Γυάλινο Νησί. Στο παρελθόν η περιοχή γύρω από το Glastonbury Tor, πλημμύριζε λόγω υπερχείλισης παρακείμενου ποταμού με αποτέλεσμα το Tor να δίνει την εντύπωση νησιού. Το 1960 ο Geoffrey Russel παρατήρησε τα υπολείμματα ενός αρχαίου μονοπατιού, που ανέβαινε μέχρι την κορυφή του λόφου. Η κατασκευή του μονοπατιού τοποθετείται περίπου στον 3ο αιώνα π.Χ. και φαίνεται να εξυπηρετούσε τελετουργικούς σκοπούς της αρχαίας κελτικής θρησκείας, γεγονός που φαίνεται να εξηγεί γιατί ο λόφος θεωρείται από τους ντόπιους, ακόμα και σήμερα, μαγεμένος.

Για όσους ακολουθούν την εκδοχή του θρύλου σύμφωνα με την οποία ο Αρθούρος πέθανε στη μάχη του Camlann, το Αβαείο του Glastonbury αποτελεί ιερό τόπο προσκυνήματος. Το 1191 οι μοναχοί του Αβαείου ισχυρίστηκαν ότι ανακάλυψαν τον τάφο του Αρθούρου. Επάνω στην ταφόπλακα υπήρχε ένας σταυρός ο οποίος έφερε την λατινική επιγραφή:

Hic iacet sepultus inclitus rex Arturius in insula Avalonia

Το 1278 ο Ερρίκος Β' διέταξε να ανοιχτεί ο τάφος. Μέσα βρέθηκαν δύο σκελετοί, ένας άντρα και μίας γυναίκας. Τα οστά μεταφέρθηκαν στην εκκλησία του Αβαείου αλλά αργότερα εξαφανίσθηκαν μυστηριωδώς, μαζί με το σταυρό. Το 1607 ο William Camden δημοσίευσε ένα σχέδιο του σταυρού, τον οποίο, όπως είπε είχε στην κατοχή του, ένας κληρικός στην Ουαλία. Ωστόσο, επειδή ο σταυρός δεν ξαναβρέθηκε ο Camden θεωρήθηκε αναξιόπιστος.

Το 1958 ο Ralegh Radford ερεύνησε τον τάφο αλλά δεν μπόρεσε να βρει κάτι που θα αποδείκνυε τον ισχυρισμό των μοναχών. Αρκετοί ιστορικοί θεωρούν ότι η «ανακάλυψη» του τάφου του Αρθούρου ήταν μια καλοστημένη απάτη των μοναχών, προκειμένου να συγκεντρώσουν χρήματα για την ανακατασκευή του Αβαείου, το οποίο είχε καταστραφεί από πυρκαγιά το 1184.

Όπως φάνηκε οι αρχαιολογικές ανασκαφές και η μελέτη των ιστορικών κειμένων δεν έδωσαν απαντήσεις και αποδείξεις γύρω από τον Αρθούρο και είναι αμφίβολο αν θα υπάρξουν στο μέλλον. Μέχρι αυτό να συμβεί, ο Βασιλιάς Αρθούρος θα παραμένει στην ομίχλη του Avalon, περιμένοντας το πλήρωμα του χρόνου για την επιστροφή του.

Once and Future King